Ο Τζορτζ Πολκ στο αμερικανικό δίκτυο CBS
Από τη χρονιά της δολοφονίας του Τζορτζ Πολκ στη Θεσσαλονίκη, το Μάιο του 1948, μέχρι σήμερα έχουν γραφεί πολλά για την υπόθεση του Αμερικανού δημοσιογράφου, αλλά η άκρη της πολιτικής σκευωρίας δεν βρέθηκε ακόμη. Πολλά βιβλία και κινηματογραφικές ταινίες αναζήτησαν την αλήθεια, αλλά το μόνο που κατάφεραν ήταν να προσθέσουν μια ακόμη εκδοχή για τα αίτια και τις συνθήκες της δολοφονίας. Η δολοφονία του παραμένει ακόμη ένα από τα ανεξιχνίαστα ιστορικά μυστήρια του εικοστού αιώνα.
Και ενώ η Γαλλική Δικαιοσύνη βρήκε το θάρρος και τη σύνεση και αθώωσε το 1906 (!) ύστερα από πολύχρονη φυλάκιση τον καταδικασθέντα λοχαγό Αλφρέντ Ντρέιφους, κάνοντάς την υπόθεση αυτή παγκόσμιο δικαστικό πρότυπο αναζήτησης της αλήθειας και απόδοσης δικαιοσύνης, η ελληνική Δικαιοσύνη εμμένει σε μια δικαστική απόφαση πολιτικής σκοπιμότητας του Εμφυλίου. Εκατό χρόνια αργότερα ο Γάλλος πρόεδρος Σιράκ απέδωσε φόρο τιμής στον αδικημένο αξιωματικό δίνοντας ένα μάθημα δημοκρατικού ύφους. Εδώ όμως όλοι, Πολιτεία και Δικαιοσύνη, νίπτουν τας χείρας των…
Ο Πολκ με την Ελληνίδα γυναίκα του Ρέα Κοκώνη.
Ένα, όμως, σχετικά νέο βιβλίο (κυκλοφόρησε τo 2008) του επίτιμου αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Αθανάσιου Καφίρη, με τίτλο «Η υπόθεση Πολκ-Στακτόπουλου, μια ανθρώπινη και δικαστική τραγωδία», δίνει μια άλλη διάσταση στην υπόθεση. Ο συγγραφέας του είναι ένας από τους ελάχιστους δικαστικούς λειτουργούς που έκανε το 2004 δεκτή την αίτηση της οικογένειας Στακτόπουλου να γίνει αναψηλάφηση της δίκης προτείνοντας προς τον Άρειο Πάγο να ακυρωθεί η απόφαση του δικαστηρίου του 1949 και να πάψει οριστικά η ποινική δίωξη κατά του τραγικού δημοσιογράφου για συνέργεια στο φόνο του Πολκ. Η εισήγησή του όμως είχε την ίδια τύχη με τις προηγούμενες…
Ο Καφίρης αντιμετωπίζει την όλη υπόθεση μέσα από το πρίσμα της νομικής και δικαστικής προσέγγισης, κρίνοντας κυρίως τις δικαστικές αποφάσεις, τις «αφελείς αιτιολογίες», «κάποιες αυθαίρετες νομικές κατασκευές» και «υπερβασίες», που παραμένουν μείζον θέμα για την ελληνική Πολιτεία και τη Δικαιοσύνη. Ο συγγραφέας και πρώην κορυφαίο στέλεχος του δικαστικού σώματος στηλιτεύει την απόφαση του 1949 αλλά και τη στάση των δικαστικών συνθέσεων που απέρριψαν τις τέσσερις αιτήσεις για αναθεώρηση της δίκης, τονίζοντας ότι «κάποια όργανα της Δικαιοσύνης ή σύρθηκαν μοιραία και άβουλα πίσω από κάποιες συγκυριακές σκοπιμότητες ή επρόδωσαν συνειδητά την ιερή αποστολή τους και τον όρκο που έδωσαν».
Διαβόητη σκευωρία
Η δολοφονία του Πολκ είναι συνυφασμένη με μια διαβόητη σκευωρία, την ενοχοποίηση, μετά από βασανισμούς και ψυχολογικές πιέσεις, και την καταδίκη του Θεσσαλονικιού δημοσιογράφου Γρηγόρη Στακτόπουλου. Ο μαρτυρικός δημοσιογράφος, που σε κλίμα πιέσεων «ομολόγησε» στη δίκη του 1949 ότι συνήργησε στο φόνο του Πολκ, το αναίρεσε αργότερα και έκανε αγώνα ζωής για να αποδείξει την αθωότητά του. Πέρα από τον ίδιο τον Στακτόπουλο, που έμεινε στη φυλακή δώδεκα χρόνια και πέθανε το 1998 αδικαίωτος, υπήρξαν αρκετά αδιάσειστα στοιχεία που ισχυροποιούσαν την αθωότητά του. Ένα από αυτά ήταν και το πιο ισχυρό: ο φερόμενος ως εκτελεστής του δημοσιογράφου, Αδάμ Μουζενίδης, μαχητής του Δημοκρατικού Στρατού, είχε σκοτωθεί ένα μήνα πριν από το έγκλημα σε μάχη του εμφυλίου στο όρος Κρούσια, στην Κεντρική Μακεδονία. Επίσης ο δήθεν συνεργός του, Βαγγέλης Βασβανάς, βρισκόταν πολύ μακριά από την πόλη τη μέρα του θανάτου του Πολκ. Οι σκευωροί απέδωσαν τη δολοφονία στο Κομμουνιστικό Κόμμα και τον Δημοκρατικό Στρατό, αλλά οι κομμουνιστές δεν είχαν κανένα συμφέρον, μάλλον το αντίθετο, από μια τέτοια δολοφονία.
Ο Γρηγόρης Στακτόπουλος καταθέτει στη δίκη του στο κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης, το 1949. Στα πάνω έδρανα οι ένορκοι του δικαστηρίου, των οποίων η ετυμηγορία ήταν η ισόβια κάθειρξή του.
Το θύμα της σκευωρίας, ο Θεσσαλονικιός δημοσιογράφος Γρηγόρης Στακτόπουλος, στο εδώλιο του δικαστηρίου το 1949 μαζί με τη μάνα του Άννα. Οι τέσσερις αιτήσεις της οικογένειάς του προς τον Άρειο Πάγο για αναψηλάφηση της δίκης απορρίφτηκαν, παρά τα πολλά απαλλακτικά στοιχεία που προέκυψαν ως σήμερα…
Με τα νέα στοιχεία που προέκυπταν, τόσο ο Στακτόπουλος, εν ζωή, όσο και η γυναίκα του και άλλοι φίλοι της ιστορικής αλήθειας προσέφυγαν στην δικαιοσύνη με αίτημα να γίνει αναψηλάφηση της δίκης και να απαλλαγεί από τη «ρετσινιά» του συνεργού της δολοφονίας ο Θεσσαλονικιός δημοσιογράφος. Δυστυχώς, παρά τα σημαντικά απαλλακτικά στοιχεία, τέσσερις φορές, το 1979, το 2001, το 2004 και το 2007, ο Άρειος Πάγος απέρριψε ως μη βάσιμα όλα τα στοιχεία του φακέλου που προέκυψαν και τις σχετικές αιτήσεις για επανάληψη της διαδικασίας. Ο Γρηγόρης Στακτόπουλος, παρά τη δικαίωσή του από την κοινή γνώμη, τους συναδέλφους του, την Ένωση Συντακτών Μακεδονίας Θράκης και την ιστορία παραμένει με το στίγμα του δολοφόνου, ενώ υπήρξε ένα από τα κλασικά θύματα σκευωρών μιας δύσκολης για τη Θεσσαλονίκη και τη χώρα εποχής.
Ο πρώην αντεισαγγελέας του ανώτατου δικαστηρίου Αθ. Καφίρης χαρακτηρίζει «περίεργες και σαθρές τις αιτιολογίες» των τεσσάρων διαδοχικών απορριπτικών αποφάσεων του Αρείου Πάγου και, προσπαθώντας να βρει κάποια εξήγηση του παράδοξου φαινόμενου να δεχτεί ως βάσιμες τις μεθοδεύσεις «μιας αμαρτωλής και διαβλητής προδικασίας», αποδίδει την αρνητική τους στάση «στο συντεχνιακό πνεύμα μιας δήθεν οφειλόμενης συναδελφικής αλληλεγγύης μεταξύ των διαφόρων δικαστηριακών συνθέσεων…».
Ιστορική οφειλή
Σήμερα οι περισσότεροι ιστορικοί ερευνητές συγκλίνουν στην άποψη ότι ο Πολκ έπεσε θύμα διαπλεκόμενων συμφερόντων ξένων παραγόντων που δραστηριοποιούνταν στη Μέση Ανατολή. Δηλαδή Αμερικανών και Άγγλων που είχαν ισχυρά συμφέροντα, κατά τη δεκαετία του 1940, στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο Τζορτζ Πολκ, ένας φιλελεύθερος και έντιμος δημοσιογράφος, ανταποκριτής του ραδιοφωνικού δικτύου Columbia -CBS για θέματα της Μέσης Ανατολής, γνώριζε επίσης, ως μέλος της Αμερικανικής Αποστολής Βοήθειας στην Ελλάδα, πού πάνε τα χρήματα του αμερικανικού λαού, ήξερε πολλά για τη συνωμοτική δράση των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών στην ευρύτερη περιοχή και γι’ αυτό έπρεπε να σιγήσει! Στην πολιτική σκευωρία συνέπραξαν με ζήλο και οι τότε πολιτικές αρχές της Δεξιάς στην Ελλάδα, ως στενή εταίρος των ΗΠΑ κατά του κομουνιστικού κινδύνου…
Ο καημός του πρώην εισαγγελικού λειτουργού είναι το κύρος της Δικαιοσύνης που υπηρέτησε με συνέπεια και η οποία «παραμένει μέχρι στιγμής έκθετη και χρεωμένη με μια ιστορική οφειλή προς τον εαυτό της, προς το αθώο θύμα και την οικογένειά του, αλλά και προς την ελληνική κοινωνία που θέλει τη Δικαιοσύνη δυναμική, άτεγκτη αλλά και ορθοφρονούσα και ανθρώπινη». Ελπίζουμε, έστω και με καθυστέρηση, όπως επιλέγει στο βιβλίο του ο Καφίρης, “η Δικαιοσύνη της χώρας να ορθώσει το σκυμμένο της ανάστημα αναζητώντας την όποια αλήθεια και να διώξει το στίγμα που κάποιοι σκοτεινοί μηχανισμοί και κάποιοι ανάξιοι αξιωματούχοι της άφησαν να σέρνει επί χρόνια…».
Οι εκδοχές της δολοφονίας
Τέσσερα από τα βιβλία που γράφτηκαν για την υπόθεση Πολκ-Στακτόπουλου.
Ο Τζορτζ Πόλκ έφθασε στη Θεσσαλονίκη στις 7 Μαϊου 1948, με σκποπό να βγει στο “βουνό” και να πάρει συνέντευξη από τον αρχηγό του Δημοκρατικού Στρατού Μάρκο Βαφειάδη, και κατέλυσε στο ξενοδοχείο “Αστόρια” (το κτήριο διατηρείται ως σήμερα με άλλη χρήση στη γωνία των οδών Τσιμισκή και Αγίας Σοφίας). Την επόμενη μέρα εξαφανίστηκε, και το πτώμα του βρέθηκε από έναν ψαρά ύστερα από οχτώ μέρες, στις 16 Μαϊου, να επιπλέει στο λιμάνι, δεμένο χειροπόδαρα. Γίνονται έρευνες και ανακρίσεις από Έλληνες και Αμερικανούς αξιωματούχους και τον Αύγουστο συλλαμβάνεται ώς ύποπτος της δολοφονίας ο δημοσιογράφος Γρηγόρης Στακτόπουλος, μαζί με τη μάνα του για συνέργεια στην υπόθεση, και τις δύο αδερφές του που αφέθηκαν λίγο αργότερα ελεύθερες. Το Οκτώβριο του ’48, ύστερα από βασανιστήρια, σκληρό εγκλεισμό και ψυχολογικές πιέσεις, ο Στακτόπουλος “ομολόγησε” ότι συμμετείχε στον φόνο του Πολκ με συνεργούς τους Μουζενίδη-Βασβανά. Στη δίκη του στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης, τον Απρίλιο του 1949, ο Στακτόπουλος καταδικάζεται σε ισόβια, ενώ η μητέρα του Άννα κρίθηκε αθώα. Αργότερα η ποινή του μετριάστηκε σε κάθειρξη, έμεινε 12 χρόνια στη φυλακή και εκτίοντας τα δύο τρίτα της ποινής του αποφυλακίστηκε το 1960. Από τη φυλακή ακόμη υποστήριζε ότι είναι θύμα σκευωρίας και από το 1970 άρχισε να διεκδικεί με αιτήσεις στον Άρειο Πάγο την αναψηλάφηση της δίκης του, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Τη βασανιστική εμπλοκή του με στοιχεία για την σκευωρία, με πρόλογο του Παναγιώτη Κανελόπουλου και επίμετρο του συνηγόρου του Στέλιου Παπαθεμελή, κατέθεσε στο βιβλίο του “Ϋπόθεση Πολκ. Η προσωπική μου μαρτυρία”, που εκδόθηκε το 1984 και σημείωσε απανωτές εκδόσεις.
Για την υπόθεση Πολκ έγιναν αρκετές ταινίες και γράφτηκαν πολλά βιβλία, αλλά κανένα δεν φαίνεται να προσεγγίζει την αλήθεια. Ωστόσο, όλοι οι συγγραφείς συγκλίνουν στη διαπίστωση μιας συνωμοσίας μεταξύ μυστικών υπηρεσιών (ελληνικών, βρετανικών και αμερικανικών) για να αποδοθεί το έγκλημα στους κομμουνιστές. Οι πιο πολυσυζημένες θεωρίες και εκδοχές είναι οι δύο παρακάτω: Η πρώτη ότι τον Πολκ δολοφόνησε ο Άγγλος πράκτορας της Ιντέλιτζενς Σέρβις, Ράνταλ Κόουτς, για να εκδικηθεί την παράδοση της Ελλάδας στους Αμερικανούς. Στην εισαγωγή του βιβλίου του «Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα», ο δημοσιογράφος Φοίβος Οικονομίδης σημειώνει σχετικά ότι «κύριος οργανωτής της συνωμοσίας εναντίον του Πολκ ήταν ο στρατιωτικός ακόλουθος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, συνταγματάρχης Χάρβι Σμιθ».
Τη δεύτερη θεωρία υποστηρίζουν ο Ελίας Βλάντον και ο Ζακ Μέτγκερ στο βιβλίο τους «Ποιος σκότωσε τον Τζορτζ Πολκ» που συγκλίνουν στην εκδοχή του οργανωμένου εγκλήματος. Ο Πολκ, αναφέρουν οι συγγραφείς, δεν βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη για να συναντήσει τους ηγέτες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, αλλά για να ερευνήσει την κακοδιαχείριση της αμερικανικής βοήθειας προς την Ελλάδα. Οι μαυραγορίτες που είχαν την ανοχή στελεχών της Χωροφυλακής έναντι ανταλλαγμάτων και οι Αμερικανοί συνεργάτες τους αποφάσισαν να του κλείσουν το στόμα.
Τελικά, ενώ ο εντοπισμός των φυσικών δραστών της δολοφονίας του Πολκ συνεχίζει να καλύπτεται για εφτά σχεδόν δεκαετίες με πυκνό νέφος μυστηρίου, ένα κύριο στοιχείο της υπόθεσης θεωρείται ξεκάθαρο: η αθωότητα του δημοσιογράφου Γιώργου Στακτόπουλου. Γι΄ αυτό παραμένει ακατανόητη, όπως το στηλιτεύει και ο έγκριτος εισαγγελικός λειτουργός και συγγραφέας του σχετικού βιβλίου, η στάση του δικαστικού σώματος να μην προχωρήσει στην αναψηλάφηση της δίκης, την αναθεώρηση της υπόθεσης και την επίσημη αθώωση του Στακτόπουλου που πέθανε αδικαίωτος το 1998…
Χ.ΖΑΦ.
Δείτε το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ3 για την υπόθεση Πολκ (παραγωγή 2012) όπου εμφανίζονται μερικά από τα βασικά πρόσωπα της υπόθεσης, μεταξύ των οποίων ο Γρ. Στακτόπουλος.
