Έξι νέοι από τη Θεσσαλονίκη, κατέλαβαν στη ζοφερή περίοδο του εμφυλίου πολέμου, τον Σεπτέμβριο του 1948, ένα πολιτικό αεροπλάνο της ΤΑΕ, της γραμμής Αθήνας – Θεσσαλονίκης, και το οδήγησαν με τη βία στη Γιουγκοσλαβία. Ήταν η πρώτη «πειρατεία αέρος» επιβατικού αεροσκάφους στον κόσμο! Η περιπέτεια των νεαρών Θεσσαλονικιών αεροπειρατών έγινε το 1987 κινηματογραφική ταινία από τον σκηνοθέτη Κώστα Κουτσομύτη.
Οι έξι απόφοιτοι Γυμνασίου από τη Θεσσαλονίκη βρέθηκαν στην Αθήνα με το πρόσχημα να δώσουν εξετάσεις στο πανεπιστήμιο. Ως νέοι, που είδαν κλειστές τις πόρτες στα πανεπιστήμια, πήραν την απόφαση να «κάνουν κάτι», να αντιδράσουν στο αποπνικτικό ιδεολογικό περίγυρο. “Είμαστε κομμένοι από παντού”, λένε οι πρωταγωνιστές της σύγχρονης κινηματογραφικής ταινίας για την πολύκροτη υπόθεση. Τελικά αποφασίζουν συνωμοτικά να προβούν σε ένα απονενοημένο εγχείρημα, να καταλάβουν το αεροπλάνο της εταιρείας ΤΑΕ, που εκτελούσε το δρομολόγιο Αθηνών-Θεσσαλονίκης και να το οδηγήσουν εκτός συνόρων, στη Γιουγκοσλαβία. Το σχέδιο πέτυχε. Μπήκαν στο βιβλίο Γκίνες ως οι πρώτοι αεροπειρατές επιβατικού αεροσκάφους στον κόσμο, σε μια εποχή που η αεροπειρατεία ήταν άγνωστη στο λεξιλόγιο των διεθνών διωκτικών υπηρεσιών και στην Ελλάδα οι αρχές την ονόμασαν ως «κλασικόν δείγμα πειρατείας αέρος»…
Oι έξι νέοι Θεσσαλονικείς, που πραγματοποίησαν την πρώτη αεροπειρατεία στον κόσμο, σε αεροπλάνο της εταιρείας ΤΑΕ από την Αθήνα στη Γιουγκοσλαβία: Σπύρος Χειλμιάδης, Αχιλλέας Κελτεμλίδης, Χαράλαμπος Κουφουδάκης, Γεώργιος Κέλλας, Αλέξανδρος Κουφουδάκης και Αντώνης Βογιάζος.
Οι έξι νέοι ήταν ηλικίας από 17 έως 23 χρόνων. Δεν είχαν στρατιωτική εμπειρία, ούτε είχαν εκπαιδευτεί σε βομβιστικές ή «τρομοκρατικές» ενέργειες. Όλοι σχεδόν κατάγονταν από αστικές ευυπόληπτες οικογένειες, θεωρούνταν άτομα «υπεράνω πάσης υποψίας», δεν ήταν σεσημασμένοι από τις αρχές για ένταξή τους σε οργανώσεις της Αριστεράς, αν και κάποια δημοσιεύματα αναφέρουν ότι υπήρξαν μέλη της Οργάνωσης Κομμουνιστικών Νεολαίων (ΟΚΝΕ). Για την πολιτική δράση και την ένταξή τους σε κομουνιστικές οργανώσεις των έξι νέων χρειάζεται περαιτέρω έρευνα. Οι αεροπειρατές, πού είχαν ως στόχο να ενταχθούν στις δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ήταν οι αδελφοί Αλέξανδρος και Χαράλαμπος Ηλ. Κουφουδάκης, 23 και 21 χρόνων, Σπύρος Γ. Χειλμιάδης, 19 χρόνων, Αχιλλέας Κ. Κελτεμλίδης, 19 χρόνων, Γεώργιος Αθ. Κέλλας, 17 χρόνων και Αντώνης Ι. Βογιάζος, 18 χρόνων. Μεγαλύτερος, 23 χρόνων, ο μόνος οργανωμένος στην εθνική αντίσταση της κατοχής, ήταν ο Αλέξανδρος Κουφουδάκης, ενώ ο πατέρας των αδερφών Κουφουδάκη συμμετείχε στον ΕΛΑΣ και είχε πάρει μέρος στη “μάχη της Αθήνας” τον Δεκέμβριο του 1944.
Η επιχείρηση
Αφού έκαναν τις ενημερωτικές αυτοψίες και αναγνωριστικές πτήσεις, αποφάσισαν να δράσουν στις 12 Σεπτεμβρίου του 1948. Προηγουμένως είχαν βγάλει εισιτήριο σε διαφορετικές μέρες και μπήκαν ως άγνωστοι μεταξύ τους στο αεροπλάνο της ΤΑΕ (Τεχνικές Αεροπορικές Εκμεταλλεύσεις ΑΕ) , τύπου Ντακότα, που πετούσε από το αεροδρόμιο του Ελληνικού στις 1.35 προς Θεσσαλονίκη με 21 επιβάτες, μεταξύ των οποίων και ο βουλευτής του κόμματος των Φιλελευθέρων Ιωάννης Αποστόλου. Κυβερνήτης ήταν ο έμπειρος πρώην πιλότος της πολεμικής αεροπορίας Αθανάσιος Ηγουμενάκης, συγκυβερνήτης ο Χρήστος Κανδίας, ασυρματιστής ο Φοίβος Ξάνθος και μία αεροσυνοδός. Τα «όπλα» τους ήταν ένας σουγιάς, τρία μπουκάλια γκαζόζας, γεμάτα με οξυζενέ για απολύμανση τραυμάτων και ένα χάρτινο κουτί, που αποδείχτηκε στο τέλος της επιχείρησης ότι περιείχε ψωμί και τυρί για το ταξίδι…
Η αεροπειρατεία εκδηλώθηκε όταν το αεροπλάνο πετούσε μεταξύ Εύβοιας και Σκύρου. Οι δράστες κινήθηκαν προς το πιλοτήριο, αφού εξουδετέρωσαν τον ασυρματιστή με ένα χτύπημα μπουκαλιού στο κεφάλι, ο οποίος έπεσε αναίσθητος, και διέταξαν τον πιλότο να κατευθυνθεί «προς Βορράν». Χτύπησαν στο κεφάλι και τον συγκυβερνήτη ο οποίος ζαλίστηκε και βγήκε εκτός μάχης. Ο Αλέξανδρος Κουφουδάκης απείλησε με τον σουγιά τον κυβερνήτη, με τον οποίο ήρθαν για μια στιγμή στα χέρια, αλλά επειδή το αεροπλάνο άρχισε να χάνει ύψος τον άφησαν στο πηδάλιο. Επικράτησαν πιο ψύχραιμες σκέψεις κι έτσι ο Ηγουμενάκης εκτελούσε τις εντολές των αεροπειρατών, σκεπτόμενος την ασφάλεια των επιβατών πού είχαν τρομοκρατηθεί και παρέμειναν, κατ’ εντολή τους, στη θέση τους με σηκωμένα τα χέρια… Όταν ο κυβερνήτης τους ρώτησε τι θέλουν, αυτοί απάντησαν με μια φωνή «να μας πάτε στην Γιουγκοσλαβία»…
Στο μεταξύ, σήμανε συναγερμός μεταξύ των αρχών στην Ελλάδα, φοβούμενοι ότι το αεροπλάνο καταλήφθηκε από στελέχη του ΚΚΕ και του Δημοκρατικού Στρατού και ότι κινδύνευαν κρίσιμοι στόχοι του κράτους. Άρχισαν μάλιστα μέσω του ασυρμάτου να δίνουν εντολές ώστε «πάση θυσία» το πλήρωμα να παραπλανήσει τους αεροπειρατές και να προσγειωθούν σε ελληνικό αεροδρόμιο. Αυτό όμως στάθηκε αδύνατο και τελικά το αεροπλάνο προσγειώθηκε στις 4 παρά δέκα σε ένα πρόχειρο αεροδρόμιο στο Όφτσε Πόλε, 60 μίλια ΝΑ της πόλης των Σκοπίων, όπου αποβιβάστηκαν οι αεροπειρατές. Το αεροπλάνο παρέμεινε για 45 λεπτά στο γιουγκοσλαβικό έδαφος και αναχώρησε με τους επιβάτες για τη Θεσσαλονίκη χωρίς τους έξι νέους. Παρά την πρώτη σκληρή συμπεριφορά, οι αεροπειρατές αντιμετώπισαν με ευγένεια τους επιβάτες και ζήτησαν συγγνώμη από το πλήρωμα για την ταλαιπωρία.
Ο Η τύχη των αεροπειρατών και η ταινία “Ο Κλοιός”
Μετά τη λήξη της αεροπειρατείας, οι έξι νέοι εντάχτηκαν στις δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και ακολούθησαν τη μοίρα των ηττημένων του Εμφυλίου. Από τους έξι, ο Καλτεμλίδης και ο Χειλμιάδης σκοτώθηκαν σε μάχες στις επιχερήσεις του Δημοκρατικού Στρατού το 1949, ενώ οι υπόλοιποι κατέφυγαν στις ανατολικές χώρες. Ο Χαράλαμπος Κουφουδάκης, απόφοιτος του αμερικανικού κολεγίου “Ανατόλια”, εγκαταστάθηκε στην Τσεχοσλοβακία, σπούδασε οικονομικά και επέστρεψε στην Ελλάδα το 1978 όπου εργάστηκε σε ιδιωτική επιχείρηση. Ο αδελφός του σπούδασε χημικός, επαναπατρίστηκε το 1985 στην Ελλάδα και εργάστηκε στον “Δημόκριτο”. Ο Κέλας έζησε στη Ρουμανία και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη το 1985. Ο Αντώνης Βογιάζος σπούδασε στη Μόσχα κινηματογράφο και σταδιοδρόμησε ως καλός σκηνοθέτης στη Σοβιετική Ένωση. Επέστρεψε στην Αθήνα το 1976 και εργάστηκε ως μεταφραστής κυρίως θεατρικών έργων και σκηνοθέτης. Ανάμεσα στα έργα που σκηνοθέτησε στην ελληνική τηλεόραση είναι “Ο φωτογράφος του χωριού” και η σειρά “Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης”. Πέθανε το 1992. Ο τελευταίος των αεροπειρατών του 1948, ο Χαράλαμος Κουφουδάκης, πέθανε φέτος, το καλοκαίρι του 2016.
Στιγμιότυπο από την ταινία “Κλοιός” του Κώστα Κουτσομύτη.
Η ιστορία της αεροπειρατείας των έξι νέων Θεσσαλονικιών έγινε και κινηματογραφική ταινία με τίτλο «Ο κλοιός», σε σκηνοθεσία Κώστα Κουτσομύτη και σενάριο Κουτσομύτη-Βαγγέλη Γκούφα. Η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1987, διακρίθηκε με βραβεία (σεναρίου, ηχοληψίας κλπ) και είχε επιτυχή αποδοχή και στο εξωτερικό. Για την υπόθεση έχει γραφεί από τον Αντώνη Λυγούρα το βιβλίο με τίτλο «Οι πρώτοι αεροπειρατές στον κόσμο ήταν Θεσσαλονικείς», αυτοέκδοση, 2002.
Χ.ΖΑΦ.
Δείτε την ταινία “Ο Κλοιός” του Κώστα Κουτσομύτη με θέμα την αεροπειρατεία του 1948. Βραβευμένη ταινία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης του 1987.
Μια Μαρτυρία για τον Αλέξανδρο Κουφουδάκη
Από τον φίλο, καθηγητή στο ΑΠΘ, Ορέστη Καλογήρου, πήρα στη σελίδα μου στο FB την παρακάτω μαρτυρία του για τον Αλέξανδρο Κουφουδάκη, που γνώρισε και συνεργάστηκε μαζί του στον “Δημόκριτο” , όπου εργάζονταν ως επιστημονικοί ερευνητές. Επειδή τη θεωρώ χρήσιμη και για τους αναγνώστες της ιστοσελίδας τη μεταγράφω εδώ.
“Τον Οκτώβριο 1993 νεαρός ερευνητής έφθασα στην Αθήνα για να εργαστώ με σύμβαση έργου σε ερευνητικό πρόγραμμα στο Ινστιτούτο Επιστήμης Υλικών του Εθνικού Κέντρου Ερευνών Φυσικών Επιστημών ‘Δημόκριτος’. Από τις πρώτες ημέρες γνώρισα έναν χαμογελαστό μεσήλικα, που εργάζονταν κι αυτός με σύμβαση έργου. Με παραξένεψε αυτό, γιατί όλοι οι post-doc, οι λεγόμενοι μεταδιδάκτορες ήμασταν 30-35 χρονών. Οι συνάδελφοι μου εξήγησαν ότι ο Αλέκος, όπως τον αποκαλούσαν, είχε επαναπατρισθεί ως πολιτικός πρόσφυγας από την Πράγα, όπου εργαζόταν ως ερευνητής χημικός στην Ακαδημία Επιστημών της Τσεχοσλοβακίας. Στον Δημόκριτο εργαζόταν στην ομάδα των υπεραγώγιμων υλικών και για βιοποριστικούς λόγους. Λίγα χρόνια πριν, το 1987, δύο Ελβετοι ερευνητές της ΙΒΜ στη Ζυρίχη είχαν κάνει την περίφημη ανακάλυψη των υπεραγωγών υψηλής θερμοκρασίας που είχε δημιουργήσει έναν ερευνητικό πυρετό σε ολόκληρο τον κόσμο. Πήραν το βραβείο Νόμπελ λίγα χρόνια αργότερα. Ο Κουφουδάκης ήταν πολύ καλός χημικός και για αυτό προσλήφθηκε με μια σύμβαση μεταδιδακτορικού συνεργάτη, ενώ πλησίαζε τα 70! Εγώ είχα ενταχθεί στην ομάδα των μαγνητικών υλικών, που είχε τον ίδιο επιστημονικό υπεύθυνο με αυτήν των υπεραγωγών, τον γεραρό Δημήτρη Νιάρχο μετέπειτα πρόεδρο του Δημόκριτου. Ο Νιάρχος δεν ενδιαφερόταν για την πολιτική. Αμφιβάλλω αν γνώριζε το παρελθόν του Αλέκου Κουφουδάκη. Ήθελε στην ομάδα του όσους μπορούσαν να ανταποκριθούν επιστημονικά. Ο Αλέκος Κουφουδάκης ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους νεαρούς ερευνητές του Ινστιτούτου. Πολύ εργατικός, συμπαθής, πάντα χαμογελαστός και σεβάσμιος, αν και ήταν ιδιαίτερα φιλικός με όλους. Γρήγορα γίναμε φίλοι. Όταν αποκαλύφθηκαν τα τότε αριστερά μου αισθήματα (μέχρι το 1987 ήμουν στέλεχος του Ρήγα και του ΚΚΕεσωτερικού), ο Κουφουδάκης μου αποκάλυψε ότι ήταν ένας από τους περίφημους αεροπειρατές της Θεσσαλονίκης το 1948! Μου διηγήθηκε ολόκληρη την ιστορία. Δυστυχώς, λίγα πράγματα θυμάμαι. Ένα από αυτά είναι ότι απείλησαν τον πιλότο με ψεύτικο (νομίζω ξύλινο) πιστόλι. Ένα άλλο, ότι μετά από πολλές ώρες ο πιλότος αναγκάστηκε να προσγειώσει το αεροπλάνο κάπου στη σημερινή ΠΓΔΜ. Ο ίδιος, όπως και όλοι οι σύντροφοί του, ανήκε σε αστική οικογένεια και μου είχε πει ότι το σπίτι του ήταν στο Κόκκινο Σπίτι στην Ερμού. Ο πατέρας του νομίζω ήταν ιατρός. Πήγαινε στο Πειραματικό. Τον ρώτησα, αν θυμόταν τον αδελφό της πεθεράς μου Γιάννη Μέλφο που ζούσε στην Ερμού απέναντι από την Αγία Θεοδώρα, πήγαινε στο Πειραματικό και ήταν περίπου συνομήλικός του. Αφού σκέφτηκε λίγη ώρα με ρώτησε: «Είχε μια όμορφη αδελφή; Θυμάμαι ότι πηγαίναμε κάτω από το παράθυρο σε εκείνο το σπίτι και την χαζεύαμε!». Ναι η πεθερά μου ήταν και είναι πολύ όμορφη του είπα, αυτή ήταν! Γελάσαμε δυνατά! Ο Αλέκος Κουφουδάκης εργάστηκε περίπου έναν χρόνο ακόμη μέχρι το 1994 και ύστερα αποχώρησε από τον Δημόκριτο. Έκτοτε έχασα τα ίχνη του”.
