Επί οχτώ χρόνια το διάσημο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν στην Αθήνα παρουσίαζε στη Θεσσαλονίκη όλη τη θεατρική παραγωγή του χειμώνα, αναβαθμίζοντας έτσι την πολιτιστική ζωή της πόλης και διδάσκοντας το αυθεντικό θέατρο. Ο μεγάλος δάσκαλος του νεοελληνικού θεάτρου, ο ιδρυτής και η ψυχή του Θεάτρου Τέχνης, Κάρολος Κουν, έχει συνδέσει το όνομά του με τη θεατρική άνοιξη και την αναβάθμιση της θεατρικής παιδείας στη Θεσσαλονίκη.
Αν οι Θεσσαλονικείς ξέρουν από καλό θέατρο, όπως λένε, και ήταν ώριμοι να δεχτούν μια μόνιμη κρατική σκηνή, το οφείλουν σε μεγάλο βαθμό στον Κάρολο Κουν και γενικότερα σε όλους τους συντελεστές του περίφημου αθηναϊκού θιάσου. Ήταν τόσο σημαντική η συμβολή του Κουν στη θεατρική συνειδητοποίηση πολλών κατοίκων της πόλης που ακόμη μιλούν για «προ και μετά Κουν εποχή», γιατί οι τακτικές θεατρικές επισκέψεις του Θεάτρου Τέχνης, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 ως την παραμονή της χούντας, για μια δεκαετία σχεδόν, μεταμόρφωσαν την καλλιτεχνική ατμόσφαιρα και διαμόρφωσαν θεατρική συνείδηση στην πόλη.
Η περίφημη παράσταση με τους «’Ορνιθες» του Αριστοφάνη που παρουσίασε στο Θέατρο Κήπου της Θεσσαλονίκης το Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους οι Γιώργος Λαζάνης, Δημήτρης Χατζημάρκος και Μίμης Κουγιουμτζής, ενώ τα πρωτοποριακά σκηνικά και κουστούμια ήταν του Γιάννη Τσαρούχη και η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Η παράσταση με τους ίδιους συντελεστές παίχτηκε και στο Φεστιβάλ Αθηνών και σε μεγάλα ξένα φεστιβάλ θεάτρου παίρνοντας διθυραμβικές κριτικές
‘Oσο κι αν φαίνεται υπερβολικό, ο Κουν κατάφερε να δημιουργήσει κοινό με σωστό θεατρικό κριτήριο, να τους απομακρύνει από τα αθηναϊκά μπουλούκια που μάστιζαν τη Θεσσαλονίκη με τις αρπαχτές και την προχειρότητα. Τι έκανε λοιπόν ο Κάρολος Κουν; Ένα πολύ απλό, αλλά σημαντικό για τα θεατρικά πράγματα της πόλης: μετέφερε κάθε άνοιξη και κυρίως τα καλοκαίρια, μένοντας επί μέρες στην πόλη, όλες τις σημαντικές παραστάσεις που έπαιζε ο θίασος τον χειμώνα. Ολόκληρη τη θεατρική παράσταση της Αθήνας, χωρίς περικοπές, με τα πλήρη σκηνικά της, τους πρωταγωνιστές της, τον ίδιο τον Κουν. Με ένα λόγο, ερχόταν με σεβασμό προς το κοινό της Θεσσαλονίκης, που ανταποκρινόταν σύσσωμο σ’ αυτήν την πρωτόφαντη προσφορά του.
Όλη αυτή όλη η διαδικασία, σημειώνει σε άρθρο του για τη συμβολή του Θεάτρου Τέχνης στη Θεσσαλονίκη ο φιλόλογος και σκηνοθέτης Νίκος Χουρμουζιάδης, «δημιούργησε τη συγκρότηση μιας κοινότητας, ενός πραγματικά θεατρόφιλου κοινού, του πρώτου στην ιστορία της Θεσσαλονίκης».
Οι παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης
Ο θίασος του Κάρολου Κουν εγκαινίασε αυτή τη σχέση με το κοινό της Θεσσαλονίκης το καλοκαίρι του 1957 και έκτοτε συνεχώς επί οχτώ χρόνια παρουσίαζε, πρώτα στο Βασιλικό και στη συνέχεια στο θερινό Δημοτικό Θέατρο Κήπου -που είχε δημιουργηθεί αυτήν την εποχή στο πάρκο της ΧΑΝΘ- τις χειμερινές παραστάσεις του που ανέβαζε στην Αθήνα.
Το πιο σημαντικό ήταν ότι δεν ερχόταν με μια παράσταση, αλλά με εναλλακτικό δραματολόγιο. Δηλαδή έπαιζε δυο και τρία έργα κάθε φορά που… κατασκήνωνε στην πόλη. Μια χρονιά μάλιστα έφερε πέντε έργα μαζί (!) κουβαλώντας όλο το θεατρικό δυναμικό του θιάσου για ένα μήνα περίπου στη Θεσσαλονίκη. Οι θεατρολόγοι υπολογίζουν ότι ο Κουν παρουσίασε πάνω από 40 έργα του ελληνικού και ξένου ρεπερτορίου στην πόλη. Έτσι οι Θεσσαλονικείς μπορούσαν να παρακολουθήσουν νέα έργα που είχαν παιχτεί μόλις λίγους μήνες πριν όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στις θεατρικές πρωτεύουσες του κόσμου. Αυτή η αίσθηση του καινούργιου και προπαντός η πληρότητα της παράστασης είναι που ενέπνεε την εμπιστοσύνη και την προσέλευση στο φανατικό κοινό της πόλης για το Θέατρο Τέχνης.
Αξίζει να θυμηθούμε μερικές ιστορικές παραστάσεις που συζητήθηκαν πολύ και άφησαν εποχή στη Θεσσαλονίκη. «Ο κύκλος με την κιμωλία» του Μπρέχτ, «Η μικρή μας πόλη» του Γουάιλντερ, «Αυγουστιάτικο φεγγάρι» του Πάτρικ, «Τριαντάφυλλο στο στήθος» και «Ξαφνικά πέρυσι το καλοκαίρι» του Ουίλιαμς. Επίσης ο «Θείος Βάνιας» του Τσέχωφ, «Η αυλή των θαυμάτων» του Καμπανέλλη, «Το κορίτσι με το κορδελάκι» του Περγιάλη, η περίφημη παράσταση με τους «Ορνιθες» του Αριστοφάνη με μουσική Χατζηδάκι…
Είχα την τύχη να παρακολουθήσω αρκετές παραστάσεις του Κουν στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960 και θυμάμαι, πέρα από τη θεατρική απόλαυση, τη φοβερή φήμη που είχε ο θίασος από τα προηγούμενα χρόνια, η οποία ενέτεινε την προσμονή του ερχομού του. Είμασταν, κατά κάποιο τρόπο ενημερωμένοι από τις κριτικές των αθηναϊκών εφημερίδων και τον περιμέναμε. Θυμάμαι ακόμη το φθηνό εισιτήριο που είχε καθιερώσει για τους φοιτητές, έτσι που η γενική φτώχεια της εποχής να μην γίνεται εμπόδιο να δούμε Κουν… Εκεί παρόντες και οι μεγάλοι ερμηνευτές του θιάσου: Ο Λαζάνης, η Λυμπεροπούλου, ο Χατζημάρκος, ο Κουγιουμτζής, η Αγγελίδου, η Καπελαρή, η Ζαβιτσιάνου, ο Αρμένης, που εναλλάσσονταν σε διαφορετικές ερμηνείες και εκπλήξεις.
Ο ιδρυτής και η ψυχή του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν (Προύσα 1908-Αθήνα 1987).
Μισό αιώνα μετά, δεν είναι η νοσταλγία που μας γυρίζει στο μεγάλο δάσκαλο και τον διάσημο θίασο. Είναι που ο Κάρολος Κουν και το Θέατρο Τέχνης αναζωογόνησαν την πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης και δίδαξαν το αυθεντικό θέατρο σε μια υποβαθμισμένη θεατρικά πόλη.
To αφιέρωμα του “Εντευκτηρίου”
Το περιοδικό “Εντευκτήριο” του Γιώργου Κορδομενίδη παρουσίασε ένα πλούσιο αφιέρωμα 40 σελίδων στο 3ο τεύχος του (Ιούνιος 1988) για τους δεσμούς του Κάρολου Κουν και του Θεάτρου Τέχνης με τη Θεσσαλονίκη, τα έργα που παρουσιάστηκαν στο Θέατρο Κήπου και την εν γένει συμβολή του στη θεατρική παιδεία της πόλης μας. Είναι μια πλήρης καταγραφή και αξιολόγηση, πέρα από τις αναμνησιολογικές αναφορές, της προσφοράς του Θεάτρου Τέχνης στην Θεσσαλονίκη, που την έκαναν με τα κείμενά τους οι κατά τεκμήριο ειδικοί ερευνητές και πνευματικοί άνθρωποι της πόλης, που έζησαν από κοντά τα ωραία χρόνια της παρουσίας του Θεάτρου Τέχνης στη Θεσσαλονίκη. Το αφιέρωμα, με πλούσια εικονογράφηση, έχει ιδιαίτερη σημασία για την κατάθεση πληροφοριών και συναισθημάτων, καθώς από τους έξι υπογράφοντες συντάκτες του αφιερώματος παραμένει εν ζωή μόνο ένας, ο θεατρολόγος καθηγητής Νικηφόρος Παπανδρέου!
Δυο φωτογραφίες από το αφιέρωμα με τις λεζάντες του Εντευκτηρίου. Πάνω: Το εσωτερικό του Δημοτικού Θεάτρου Πάρκου όπως διαμορφώθηκε για τις ανάγκες του Θεάτρου Τέχνης. Κάτω: Κάρολος Κουν, Μελίνα Μερκούρη, Νίκος Μπακόλας το 1960 στη Θεσσαλονίκη. (Αρχείο Ν. Μπακόλα). 
Συνοπτικά, οι συγγραφείς και τα θέματα του αφιερώματος “Το Θέατρο Τέχνης και η Θεσσαλονίκη” είναι: Κάρολος Κουν, Ο στερεός δεσμός μας με τη Θεσσαλονίκη. Νικηφόρος Παπανδρέου, Το Θέατρο Τέχνης και η Θεσσαλονίκη, 1957-1965 (το ιστορικό της πορείας του ΘΤ στη Θεσσαλονίκη και η πλήρης “παραστασιογραφία” – τα έργα που ανέβηκαν κατά χρονιά στη Θεσσαλονίκη, συνολικά 40 έργα! Επίσης ο συντάκτης καταγράφει και όλες τις κριτικές -“Κριτικογραφία”- που γράφτηκαν για τα έργα και το θίασο από τον Τύπο της Θεσσαλονίκης). Νίκος Χουρμουζιάδης, Η μαρτυρία ενός θεατή (εισήγηση του καθηγητή στην εκδήλωση για τον Κάρολο Κουν το 1987 στο ΑΠΘ). Δανιήλ Ι. Δανιήλ, Ο Κάρολος Κουν και η αρχαία ελληνική τραγωδία. ‘Ενας οδηγός με βάση τα κείμενά του. Παναγ. Μουλλάς, Εφτά σημειώματα στη μνήμη του Καρόλου Κουν. (“Κοντά του καταλαβαίνεις τι θα πει δάσκαλος…”, γράφει για τον Κουν ο Μουλλάς). Νίκος Μπακόλας, Μονόλογοι (αναμνήσεις από τις συναντήσεις του δημοσιογράφου και κριτικού με τον Δάσκαλο). Ανώνυνου, Το Δημοτικό Θέατρο Πάρκου της Θεσσαλονίκης (αναδημοσιευμένο κείμενο από την εφημερίδα του σωματείου ‘Τέχνη”, “Η Τέχνη στη Θεσσαλονίκη”. Ένα εξαιρετικό αφιέρωμα του “Εντευκτηρίου” που αξίζει να ξαναδιαβαστεί για τον μεγάλο δάσκαλο που αγάπησε τη Θεσσαλονίκη και την προσφορά του Θεάτρου Τέχνης στην πόλη.
Χ.ΖΑΦ.
Οι πρώτες τρεις φωτογραφίες από παραστάσεις του Κουν προέρχονται από τον εξαιρετικό συλλογικό τόμο “Το θέατρο στη Θεσσαλονίκη, 50 χρόνια, 1953-2003, έκδ. Οι Φίλοι του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη, Υπουργείο Πολιτισμού – Επικράτεια Πολιτισμού, Θεσσαλονίκη 2003.
