Αρχική ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Μυστικές ανταποκρίσεις στα ξένα ΜΜΕ την περίοδο της δικτατορίας

Μυστικές ανταποκρίσεις στα ξένα ΜΜΕ την περίοδο της δικτατορίας

2615
0
ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ

Από το 1972 έστελνα τακτικές δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις στον ελληνόφωνο και ξένο Τύπο στην Ευρώπη. Μετά την απόλυσή μου μάλιστα το 1973 από την εφημερίδα “Θεσσαλονίκη”, ύστερα από πιέσεις της χούντας προς τον εκδότη της, συνέχισα με μεγαλύτερη δύναμη, στο πλαίσιο πάντα του αντιδικτατορικού αγώνα, με στόχο την ενημέρωση της διεθνούς κοινής γνώμης για τα τεκταινόμενα του φοιτητικού κινήματος και των αγωνιζόμενων κατά της χούντας πολιτών της Θεσσαλονίκης. Στη σειρά αυτή περιλαμβάνεται και η πρώτη ανταπόκρισή μου για το “Πολυτεχνείο” της Θεσσαλονίκης. Η δράση αυτή συνεχίστηκε ως την πτώση της χούντας το καλοκαίρι του 1974.

Στην αρχή έστελνα κάποια ρεπορτάζ που δεν δημοσιεύονταν στις ελληνικές εφημερίδες ή δημοσιεύονταν με περικοπές, εξαιτίας ποικίλων εμποδίων από τα όργανα της χούντας, είτε από την προληπτική λογοκρισία των συντακτών τους για να αποφύγουν περιπέτειες με το δικτατορικό καθεστώς. Είχα συνδεθεί με αντιδικτατορικές οργανώσεις και κινήσεις του εξωτερικού μέσω μιας φίλης μου από τη Θεσσαλονίκη, της Ιωάννας Ιωαννίδου, αδερφής συμφοιτήτριάς μου στο Πανεπιστήμιο, που έμεινε στην Ολλανδία, στο Άμστερνταμ, και ήταν παντρεμένη με Ολλανδό. Μέσω της Ιωάννας, που επισκεπτόταν την οικογένειά της περιστασιακά στη Θεσσαλονίκη, έφταναν και κάποια χρήματα για τις ανάγκες της επιχείρησης, αλλά και για τη βοήθεια συνεργαζόμενων και αναξιοπαθούντων αγωνιστών. Οι συνεργάτες του δικτύου συμμετείχαν κυρίως στις οργανώσεις του ΠΑΜ και του «Ρήγα Φεραίου» και είχαν ευάριθμη και δυναμική παρουσία στην Ολλανδία. Αυτοί και όσοι από τους πολλούς Ολλανδούς «ενθάρρυναν ακούραστα τους Έλληνες στη διάρκεια της επταετίας και συνέβαλαν ενεργά στην αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος», όπως έγραφε το τιμητικό δίπτυχο, τιμήθηκαν από την ελληνική πολιτεία και τον ελληνικό λαό σε δεξίωση που πραγματοποιήθηκε στις 25 Μαρτίου 1984, ημέρα της Εθνικής Εορτής, στην ελληνική πρεσβεία της Χάγης. Μετά την πτώση της χούντας η Ιωάννα εγκαταστάθηκε στην Κρήτη και δίδαξε αγγλικά και αγγλική φιλολογία στο εκεί πανεπιστήμιο.

polytex-antapokr-001
Μέρος από τις ανταποκρίσεις που στέλνονταν μυστικά στον Τύπο της Ευρώπης. 

Η φίλη μου αγόρασε μια απλή γραφομηχανή για προσωπική δήθεν χρήση, για να μην προκαλέσει υποψίες, και μου την έδωσε κρυφά. Το επισημαίνω αυτό γιατί εκείνη την εποχή δεν ήταν εύκολο να αγοράσεις από κατάστημα μηχάνημα αναπαραγωγής εντύπου (γραφομηχανή, πολύγραφο κ.λπ.), γιατί οι πωλήσεις τέτοιου υλικού ελέγχονταν αυστηρά από τις διωκτικές αρχές για το φόβο μήπως περιέλθουν σε αντιδικτατορικές οργανώσεις. Η νέα γραφομηχανή, με τους άγνωστους για τα γραφτά μου τυπογραφικούς χαρακτήρες, θα παραπλανούσε τους χουντικούς διώκτες αν τυχόν έπεφταν τα κείμενα στα χέρια τους. Στην εφημερίδα έγραφα τα δημοσιογραφικά κείμενα με το χέρι ή σε διαφορετικές, γνωστές στους ενδιαφερόμενους, γραφομηχανές. Την εμπιστεύτηκα σε ένα συμφοιτητή μου, υπεράνω υποψίας από τη χούντα, στο σπίτι του οποίου τον πρώτο καιρό πήγαινα και έγραφα δήθεν κάποιες φοιτητικές σημειώσεις και ρεπορτάζ. Πολλές ανταποκρίσεις έγραφα στο σπίτι μου και στο σπίτι της Τασούλας, της μετέπειτα γυναίκας μου, αλλά εκεί πέρα δεν άφηνα κανένα στοιχείο (χαρτιά, μεμβράνες κλ.π.) ή άλλο τεκμήριο που θα με ενοχοποιούσε σε τυχόν έρευνα των οργάνων της χούντας. Σ’ αυτούς τους χώρους έγραφα με μυστικότητα τις ανταποκρίσεις, με βάση δημοσιογραφικές πληροφορίες που συγκέντρωνα είτε από το χώρο της εφημερίδας “Θεσσαλονίκη” όπου εργαζόμουνα είτε από το καθημερινό ρεπορτάζ που έκανα για τις ανάγκες της φοιτητικής σελίδας που είχα την ευθύνη.

polytexa-grafom-001
Η γραφομηχανή με την οποία γράφονταν οι ανταποκρίσεις.  

Η επιχείρηση αποστολής στον ελληνικό και ξενόγλωσσο Τύπο της Ευρώπης

Στη γραφομηχανή έγραφα σε πέντε έξι αντίγραφα με καρμπόν τα κείμενα-ρεπορτάζ και τα τοποθετούσα σε ισάριθμους απλούς φακέλους όπου σημείωνα ως αποστολέα κάποιο άσχετο όνομα και ψεύτικη διεύθυνση. Οι διευθύνσεις όμως των παραληπτών ήταν πραγματικές. Το αντιδικτατορικό δίκτυο μού είχε εμπιστευτεί ονόματα υπαρκτών παραληπτών σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης, στο Άμστερνταμ, στη Ρώμη, στο Παρίσι, στο Μόναχο και αλλού, που υποδέχονταν τις ανταποκρίσεις και τις προωθούσαν σε εφημερίδες και ραδιοσταθμούς, σε ελληνικές και ξενόγλωσσες εκπομπές. Στους φακέλους έμπαινε η ανάλογη αξία γραμματοσήμων και ρίχνονταν σε διαφορετικά γραμματοκιβώτια ανά την πόλη, από τον Εύοσμο ως την Καλαμαριά, για να μην προκαλέσουν όλοι μαζί υποψίες και κινδυνεύσουν να ανοιχτούν από τους συνεργάτες του καθεστώτος. Βέβαια, για ευνόητους λόγους, δεν κρατούσα αρχείο των ανταποκρίσεων στο σπίτι μου ή αλλού, ενώ η δακτυλογράφηση και η τοποθέτηση στους φακέλους γίνονταν με γάντια χεριού για να μην αφήνουν δακτυλικά αποτυπώματα. Τα γράφω όλα αυτά κυρίως για τους νεότερους, που δεν έζησαν τη μαυρίλα τη εποχής, για να καταδειχτεί ο βαθμός δυσκολίας και το μεγάλο ρίσκο που αναλάμβανα, με τη συναίσθηση ότι τυχόν αποκάλυψη και σύλληψή μου μαζί με τα τεκμήρια, που ήταν απλά δημοσιογραφικά κείμενα, συνεπάγονταν περιπέτειες, βασανιστήρια, πολύχρονες ποινές από το στρατοδικείο, φυλάκιση. Για λόγους συνωμοτικούς έκανα μόνος μου όλη τη διαδικασία, ενώ η συγκέντρωση των πληροφοριών γινόταν διακριτικά και δεν κινούσε υποψίες καθότι ήμουν δημοσιογράφος. Λόγω των έκτακτων συνθηκών κάτω από τις οποίες γινόταν η συγκέντρωση των πληροφοριών και η δυσκολία διασταύρωσής τους, είναι φυσικό να έχουν παρεισφρήσει κάποια δευτερεύοντα λάθη και να υπάρχουν παραλείψεις. Ωστόσο, πιστεύω ότι σε γενικές γραμμές κρατούν την αξιοπιστία των γεγονότων, την ιστορική συγκυρία και την ατμόσφαιρα της εποχής.

polytex-elellada-001
Η αντιστασιακή εφημερίδα “Ελεύθερη Ελλάδα που έβγαινε στη Ρώμη, όπου φιλοξενήθηκαν οι περισσότερες ανταποκρίσεις μου για την αντιστασιακή δράση στη Θεσσαλονίκη.  

Ο αντίκτυπος των ανταποκρίσεων

Αραιά και πού μάθαινα ότι τα ρεπορτάζ έφταναν στους παραλήπτες και εξυπηρετούσαν τους στόχους μας. Ένα βράδυ ακούγοντας την ελληνική εκπομπή της «Ντόιτσε Βέλλε» από τη βαυαρική ραδιοφωνία του Μονάχου, άκουσα την ανώνυμη ανταπόκρισή μου, που, όπως έλεγε ο εκφωνητής, έφτασε με καθυστέρηση, αλλά επειδή περιείχε άγνωστες πληροφορίες από τη Θεσσαλονίκη μεταδόθηκε, και αισθάνθηκα μεγάλη χαρά και ικανοποίηση που η προσπάθειά μου εύρισκε το στόχο της και είχε απήχηση. Μετά την πτώση της χούντας, το καλοκαίρι του 1974, έφτασε στα χέρια μου από τους αποδέκτες των ρεπορτάζ ένας μικρός αριθμός σελίδων από τις ανταποκρίσεις μου -γύρω στα 20 μονόφυλλα- και μερικά φύλλα της ελληνικής εφημερίδας «Ελεύθερη Ελλάδα» που εκδιδόταν στη διάρκεια της δικτατορίας στη Ρώμη. Στην εφημερίδα αυτή και κάτω από τη βινιέτα «Ανταπόκριση από τη Θεσσαλονίκη» δημοσιεύτηκε το σύνολο σχεδόν των ανταποκρίσεων μου..

Τα ρεπορτάζ αναφέρονται σε όλα σχεδόν τα γεγονότα που είχαν σχέση με τον αντιδικτατορικό αγώνα στη Θεσσαλονίκη, ιδιαίτερα στο φοιτητικό αντιδικτατορικό κίνημα. Οι ανταποκρίσεις έχουν ενδιαφέρον για την ιστορία της αντίστοιχης περιόδου καθώς μιλούν για γεγονότα και πρόσωπα που συνήθως δεν δημοσιεύονταν, για διάφορους λόγους, είτε από το φόβο της χούντας είτε από προληπτική λογοκρισία των συντακτών, στον Τύπο. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι ανταποκρίσεις μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης καθώς υπήρχε κλίμα κατατρεγμού και συσκότισης, γιατί έδιναν πληροφορίες, τα ονόματα των συλληφθέντων, των συνεργατών της χούντας και άλλα παρεμφερή γεγονότα. Είναι γεγονός ότι τα δίκτυα πληροφόρησης της διεθνούς κοινής γνώμης ήταν εγκαταστημένα στην Αθήνα και έδιναν περιορισμένες πληροφορίες από την Θεσσαλονίκη και την περιφέρεια.

Απ’ όσα γνωρίζω, αξιόλογη ήταν η συμβολή στην ενημέρωση της διεθνούς κοινής γνώμης από τη Θεσσαλονίκη του δημοσιογράφου Δημήτρη Γουσίδη, ο οποίος εργαζόταν στα Γραφεία Βόρειας Ελλάδας των εφημερίδων Τα Νέα και Το Βήμα. Ο Δημ. Γουσίδης διατέλεσε καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας ανταποκριτής στη Θεσσαλονίκη του διεθνούς ειδησεογραφικού πρακτορείου United Press International (UPI) και έστελνε τακτικά ανταποκρίσεις για τα τεκταινόμενα του καθεστώτος και την αντιδικτατορική δράση στη Μακεδονία και τη Θράκη, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζει από τις δικτατορικές αρχές συχνά απειλές και διώξεις. Επίσης αξιοποίησε κι έναν ακόμη μυστικό δίαυλο επικοινωνίας. Με τη συνέργεια του μορφωτικού ακολούθου δόκτορα Λίπς στο Γενικό Γερμανικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης αποστέλλονταν στη Γερμανία με τον διπλωματικό σάκο αντιδικτατορικό υλικό (μπροσούρες και τρικ αντιστασιακών οργανώσεων, κείμενα αντιστασιακών, ρεπορτάζ, φωτογραφίες κ.λπ.) που αξιοποιούνταν από τα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης.

polytex-antapokris-001
“Ανταπόκριση από τη Θεσσαλονίκη” του Χρ. Ζαφείρη δημοσιευμένη στην “Ελεύθερη Ελλάδα” στις 12 Απριλίου 1973.

Η πρώτη ανταπόκριση για το “Πολυτεχνείο” της Θεσσαλονίκης

Την Κυριακή 18 Νοέμβρη, μια μέρα μετά τη φοιτητική εξέγερση και την επιβολή του στρατιωτικού νόμου, κάτω από δύσκολες συνθήκες, γιατί κρυβόμουνα για να αποφύγω τη σύλληψη, καθότι βρισκόμουν στο Πολυτεχνείο και ήμουν σεσημασμένος από τους χουντικούς, έστειλα την πρώτη ανταπόκριση για το Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης. Έδινε τις πρώτες πληροφορίες από τη φοιτητική κινητοποίηση της Θεσσαλονίκης, όσες μπόρεσα να συγκεντρώσω κρυμμένος, με την αυτονόητη συσκότιση και την έλλειψη πληροφοριών και χωρίς τηλέφωνα. Την παραθέτω όπως πρωτοδημοσιεύτηκε:

polytexa1-001

«Στις 4.30 το πρωί οι ερπύστριες των τεθωρακισμένων όργωναν τον ιερό χώρο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης γκρεμίζοντας το τελευταίο οχυρό της δημοκρατικής νεολαίας που διαδήλωνε την αντίθεσή της προς τη χούντα. Τρία άρματα πιάνουν την είσοδο της Πολυτεχνικής όπου ήταν πολιορκημένοι τρεις χιλιάδες φοιτητές και στρέφουν τις κάνες προς το κτίριο. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, λοκατζήδες με εφ’ όπλου λόγχη περικύκλωσαν το κτίριο. Αρχίζουν οι διαπραγματεύσεις της συντονιστικής επιτροπής των πολιορκημένων φοιτητών με τις στρατιωτικές και πανεπιστημιακές αρχές. Στις 5.30 με υψηλό φρόνημα, μέσα από μια πυκνή παράταξη λογχοφόρων, αρχίζουν να βγαίνουν οι φοιτητές. Νύχτα ακόμη, για να μπορούν οι ασφαλίτες και οι συνεργάτες της χούντας να συλλαμβάνουν τους ύποπτους φοιτητές και να τους οδηγούν στα κρατητήρια.

Λίγα λεπτά πριν αρχίσει η αποχώρηση των φοιτητών, ο ραδιοσταθμός μεταδίδει το τελευταίο μήνυμα: «Σας μιλάμε από το ραδιοφωνικό σταθμό του ελεύθερου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αν ο στρατός μας χτυπήσει, αν πέσει έστω και ένας πυροβολισμός, κανείς δεν μπορεί να είναι υπεύθυνος γι’ αυτό. Ζητάμε από τους στρατιώτες να καταλάβουνε ότι είμαστε αδέρφια, ότι ο εχθρός μας είναι κοινός. Απευθύνουμε στον ελληνικό λαό και σ’ ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο έκκληση να πάρει θέση. Ζητούμε να πάρετε θέση…». Σε λίγο η ίδια φωνή της φοιτήτριας που μεταδίδει ακούγεται να λέει: «Μην κλείνεις, είναι η τελευταία στιγμή, ο λαός θέλει να ακούσει…». Η εκπομπή διακόπτεται. Ήταν Σάββατο πρωί, 17 Νοεμβρίου, τη μέρα που ο ελληνικός λαός έχασε πάλι την ελευθερία του.

Η ασφάλεια στην έξοδο έκανε πολλές συλλήψεις. Έγκυρες πηγές ανεβάζουν τον αριθμό σε 100 ή 120 συλληφθέντες. Έχουν γίνει μέχρι στιγμής γνωστά 30 ονόματα φοιτητών. Ανάμεσά τους και ο δημοσιογράφος του Βήματος Δημήτρης Καϊσης, ο οποίος κατηγορείται για υποκίνηση των φοιτητών.

Η αναταραχή στο Πανεπιστήμιο, που ήρθε ως συνέχεια των γεγονότων της Αθήνας, άρχισε την Παρασκευή, όταν ομάδα φοιτητών συγκεντρώθηκε στην αίθουσα για να συζητήσει φοιτητικά αιτήματα. Στη συγκέντρωση προστέθηκαν και φοιτητές άλλων σχολών. Εξέλεξαν συντονιστική επιτροπή αγώνα και αποφάσισαν την κατάληψη του κτιρίου. Οργανώνεται διαβίωση των φοιτητών, πρόχειρο νοσοκομείο, γραφείο Τύπου, άμυνα, τροφοδοσία. Σε λίγο ο ραδιοσταθμός που έγινε από τους φοιτητές μεταδίδει: «Βρισκόμαστε στο τρίτο προπύργιο της νέας ελεύθερης Ελλάδας… Αυτή τη στιγμή επαληθεύουμε την παράδοση που μας θέλει στην πρώτη γραμμή του αγώνα για λαϊκή κυριαρχία… Διαδηλώνουμε την αντίθεσή μας στο δικτατορικό καθεστώς που έχει καταλύσει κάθε έννοια ελευθερίας, δικαιοσύνης και εθνικής κυριαρχίας…».

Οι φοιτητές, όσοι δεν έχουν υπηρεσία, συζητούν για τα προβλήματα της παιδείας και της χώρας. Οι τοίχοι είναι γεμάτοι συνθήματα: «Έξω οι Αμερικάνοι», «Έξω το ΝΑΤΟ», «Κάτω η χούντα», «Φύγε Παπαδόπουλε», «Παιδεία, Ψωμί, Ελευθερία», «ΕΣΑ, Εσ-Ες, βασανιστές» κα.

Τα άρματα του Παπαδόπουλου γκρέμισαν για μια φορά ακόμη την ελευθερία. Η ελεύθερη όμως σκέψη και το όραμα της ελευθερίας μένει ακόμη ζωντανό στις καρδιές της ελληνικής νεολαίας…».

polytexa2-001

Το ρεπορτάζ  για το Πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης δημοσιεύτηκε με καθυστέρηση στην “Ελεύθερη Ελλάδα” κάτω από τη βινιέτα “Ανταπόκριση από τη Θεσσαλονίκη”.. 

Η ανταπόκριση για το Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης στάλθηκε, εννοείται, ανώνυμη και την υπέγραψα με συγκίνηση όταν αναδημοσιεύτηκε από την αντιστασιακή εφημερίδα Ελεύθερη Ελλάδα της Ρώμης (φ. 6.12.73) ύστερα από οχτώ χρόνια στη βραχύβια εφημερίδα Εγνατία της Θεσσαλονίκης (17.11.1981) όπου εργαζόμουνα. Από ραδιοφωνικούς σταθμούς μεταδόθηκε νωρίτερα.

Δημόσια αναφορά για τις μυστικές ανταποκρίσεις μου έγινε πολλά χρόνια αργότερα, με τη μικρή ανακοίνωσή μου «Ανταποκρίσεις από τη Θεσσαλονίκη στα ευρωπαϊκά ΜΜΕ», στο επιστημονικό συνέδριο «Ελλάδα 1967-1974: Η Δικτατορία», που οργάνωσαν η ΕΔΙΑ Κεν.- και Δυτ. Μακεδονίας και το ΑΠΘ το Νοέμβριο του 2007 στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Αρκετά φύλλα των ανταποκρίσεών μου περιήλθαν στη συλλογή του καθηγητή του ΑΠΘ Γιώργου Τσιάκαλου, κατά την περίοδο των σπουδών του και της αντιχουντικής δράσης του στη Γερμανία, και κατατέθηκαν στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) στην Αθήνα, το φάκελο του οποίου ερεύνησα. Επίσης πολλά στοιχεία του αρχείου μου με τις ανταποκρίσεις αποτέλεσαν βασική πηγή για το κείμενο του Χρυσάφη Ιορδάνογλου Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα της Θεσσαλονίκης 1972-73, που πρωτοδημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Ολύμπιου Δαφέρμου, Φοιτητές και Δικτατορία. Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα 1972-1973. 2η έκδ., εκδόσεις Γαβριηλίδη, Αθήνα 1999. Το κείμενο του Ιορδάνογλου περιλαμβάνεται και στο βιβλίο του Γερνώντας με την Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2002.

Η αποστολή ρεπορτάζ με θέματα από το φοιτητικό κίνημα, τις αντιστασιακές οργανώσεις, τη δράση της χούντας κλπ., συνεχίστηκε και τις επόμενες μέρες μετά τη φοιτητική εξέγερση της 17 Νοέμβρη 1973, σε μια περίοδο που υπήρχε συσκότιση των γεγονότων και ο φόβος του στρατιωτικού νόμου. Σύμφωνα με τα σκόρπια στοιχεία του αρχείου μου και τις «ανταποκρίσεις από τη Θεσσαλονίκη» που εντόπισα στην εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα», η αποστολή ρεπορτάζ συνεχίστηκε ως τα τέλη του Μάη 1974. Το τελευταίο μάλλον ρεπορτάζ μου που εντόπισα στην «Ελεύθερη Ελλάδα» ήταν στις 30.5.74 με τίτλο «Τρομοκρατία και καταπίεση στη Θεσσαλονίκη». Δεν θυμάμαι αν στάλθηκαν άλλα ρεπορτάζ στους δυο τελευταίους μήνες της χούντας. Μάλλον ήταν τα τελευταία, γιατί η περίοδος αυτή συνέπιπτε με τις θερινές διακοπές κατά τις οποίες το Πανεπιστήμιο ήταν κλειστό και «δεν υπήρχαν ειδήσεις» από το φοιτητόκοσμο, που ήταν ο βασικός θεματογραφικός πυρήνας των ανταποκρίσεών μου.

Χ.ΖΑΦ.

poytex-vivlio

Περισσότερες πληροφορίες για τις ανταποκρίσεις μου από τη Θεσσαλονίκη προς τα ξένα ΜΜΕ και αντίγραφα των πρωτοτύπων δες στο βιβλίο μου “Αντεθνικώς δρώντες…”, 1971-1974, Η Θεσσαλονίκη στα χρόνια τη χούντας και η εξέγερση του Πολυτεχενίου της, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2011, απ’ όπου και το αναμορφωμένο θέμα μας.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Please enter your comment!
Please enter your name here