Η περιπέτεια του ιστορικού “Α΄Γυμνασίου”

Το ιστορικό διδακτήριο που στέγασε στα τέλη του 19ου αιώνα το Α’ Γυμνάσιο Αρρένων, το πρώτο ελληνικό σχολείο μέσης εκπαίδευσης στη Θεσσαλονίκη. 

Στην πλατεία Προσκόπων, απέναντι από το νέο δημαρχείο, ένα κακαίσθητο και ανθυγιεινό λυόμενο κτήριο συνεχίζει να στεγάζει – τέσσερις δεκαετίες σχεδόν μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1978!- το παλιότερο ίδρυμα μέσης εκπαίδευσης στη Θεσσαλονίκη, τις λυκειακές τάξεις του ιστορικού «Α΄ Γυμνασίου Αρρένων» της πόλης. Το παλιό νεοκλασικό κτήριο της οδού Βασ. Ολγας 3, στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, που στέγαζε επί δεκαετίες το Γυμνάσιο και το Λύκειο είχε πάθει εκτεταμένες ζημιές από τον σεισμό της 21^ης Ιουνίου του 1978 κι έτσι αναγκάστηκε να μετεγκατασταθεί σε λυόμενο κτήριο που στήθηκε, με ταχύτατες διαδικασίες μετά το σεισμό, στο πάρκο κοντά στην παλιά Ηλεκτρική Εταιρεία, για να καλύψει βραχυπρόθεσμες εκπαιδευτικές ανάγκες.

Το παλιό κτήριο, όπου στεγαζόταν από το 1921 το ιστορικό Α’ Γυμνάσιο παλαιού τύπου ( κρατάει το παλιό όνομα πριν από το διαχωρισμό σε Γυμνάσιο και Λύκειο), στερεώθηκε και αναπαλαιώθηκε και ύστερα από χρόνια μπόρεσε να στεγάσει τις τάξεις του Γυμνασίου που επί χρόνια στριμώχνονταν στο λυόμενο διδακτήριο. Για το Λύκειο όμως, λόγω του μεγάλου αριθμού μαθητών και των περιορισμένων αιθουσών του παλιού κτηρίου, καθυστερεί εδώ και δεκαετίες να μεταφερθεί στην παλιά εστία του. Έτσι αρκετές σειρές μαθητών του, κληρονόμων και συνεχιστών του πρώτου Γυμνασίου της Θεσσαλονίκης, είχαν την άδικη μοίρα να μαθαίνουν γράμματα σε ένα από τα χειρότερα διδακτήρια, που όχι μόνο για ιστορικούς λόγους, αλλά κυρίως για εκπαιδευτικούς και λόγους υγείας των μαθητών, θα επρεπε να είχε κατεδαφιστεί από καιρό. Δεν υπάρχει κανένα ελαφρυντικό ούτε δικαιολογία των υπευθύνων να κρατούν σε λειτουργία ένα τέτοιο σχολικό κτήριο. Οι εκπαιδευτικές και αυτοδιοικητικές αρχές έχουν υποχρέωση να δώσουν λύση εδώ και τώρα, πρώτα για την προστασία των μαθητών και κατά δεύτερο λόγο για την τιμή και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης προς το παλιότερο σχολείο της Θεσσαλονίκης, που άλλαξε την εκπαιδευτική και πνευματική φυσιογνωμία της.

Η ίδρυσή του

Η ιστορία του πρώτου σχολείου μέσης εκπαίδευσης στη Θεσσαλονίκη αρχίζει από τις πρώτες δεκαετίες του 19^ου αιώνα, χάρη στις προσπάθειες της Ελληνικής Κοινότητας για τη μόρφωση των νέων. Στα μέσα του 19^ου αιώνα παίρνει συγκεκριμένη μορφή ως δευτεροβάθμιου σχολείου, στεγάζεται σε διάφορα κτήρια κι ονομάζεται κατά σειρά «Ελληνομουσείο», «Ελληνικό Σχολείο», «Ελληνική Σχολή» και “Ελληνικό Γυμνάσιο”. Το 1873 έγινε πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο και αναγνωρίστηκε από το πανεπιστήμιο Αθηνών ως ισότιμο σχολείο με τα γυμνάσια του ελληνικού κράτους, ενώ οι απόφοιτοί του εγγράφονταν ελεύθερα στις σχολές του Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου στην Αθήνα.

“Οι αποφοιτήσαντες του Α’ εν Θεσσαλονίκη Γυμνασίου 1914-15” με τους καθηγητές τους.

Μόνιμη έδρα το Ελληνικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης απέκτησε το 1893 στο περικαλλές νεοκλασικό κτήριο της οδού Εγνατίας (την παλιά Οικοκυρική σχολή) που χτίστηκε με δωρεά του εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού και σε αρχικά σχέδια του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλερ. Το 1914, με την αύξηση των μαθητών, το ιστορικό σχολείο διχοτομείται σε Α΄ και Β΄ γυμνάσια που εξακολουθούν να συστεγάζονται ως το 1918 στο ίδιο κτήριο. Τη χρονιά αυτή το παλιό κτήριο κρίνεται ακατάλληλο εξαιτίας της πυρκαγιάς και το Α΄ Γυμνάσιο μεταστεγάζεται τελικά το 1921 στο κτήριο της οδού Βασ. Όλγας. Το Β΄ Γυμνάσιο, μετά από στεγαστικές ανά την πόλη μετακομίσεις, θα αποκτήσει το δικό του σύγχρονο εκπαιδευτήριο ύστερα σχεδόν από δυο δεκαετίες, το 1933, στη οδό Ικτίνου.

Λαμπρή ιστορία

Το κτήριο όπου στεγάστηκε το Α’ Γυμνάσιο Αρρένων χτίστηκε στα 1890-1895 από τον βουλγαρικής καταγωγής μόνιμο κάτοικο της πόλης Θεόδωρο Χατζημήσεφ, μεταφραστή ρωσικών, ο οποίος εξαιτίας του μεγάλου πολέμου είχε εγκαταλείψει τη χώρα και το ακίνητο νοικιαζόταν από το ελληνικό υπουργείο Παιδείας. Τελικά η οικοδομή εξαγοράστηκε από το ελληνικό Δημόσιο το 1928 και το 1934 περιήλθε στην ιδιοκτησία του Γυμνασίου. Σ’ αυτό το διώροφο αρχοντικό με τις ευρύχωρες αίθουσες, που είχε κτιστεί για κατοικία την τελευταία δεκαετία του 19^ου αιώνα, πέρασαν γενιές μαθητών ως το 1978 που χτυπήθηκε από το σεισμό.

Στα 60 περίπου χρόνια αναδείχτηκαν πολλοί απόφοιτοι που κάλυψαν όλους τους τομείς της οικονομικής και πνευματικής ζωής της πόλης, ενώ το κτήριο έχει ταυτιστεί στη συλλογική μνήμη και την ιστορική παράδοση της πόλης ως το αποκλειστικό κτήριο του ιστορικού πρώτου Γυμνασίου. Το Α’ Γυμνάσιο ευτύχησε να έχει εξαιρετικούς εκπαιδευτικούς και γυμνασιάρχες που άφησαν εποχή στα εκπαιδευτικά πράγματα της πόλης, όπως οι Ι. Μυστακίδης, Κ. Μερκουρίου, Γ. Οικονόμου, Π. Σπανδωνίδης, Μπ. Νίντας κ.ά.

Στο Α΄Γυμνάσιο φοιτούσαν και πολλοί Εβραίοι μαθητές της πόλης που χάθηκαν στο εβραϊκό ολοκαύτωμα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί το 1943. Στη μνήμη τους, στήθηκε στο πεζοδρόμιο έξω από το γυμνάσιο μνημείο με τη μορφή ενσωματωμένων πλακών στις οποίες αναγράφονται τα ονόματά τους.

Δίπλα στο αναπαλαιωμένο εκπαιδευτήριο, στην οδό Βασ. Όλγας 5, υπάρχει το κτήριο του του “Παραρτήματος του Α΄ Γυμνασίου”. Είχε κτιστεί ως οικία του Εβραίου ιταλικής καταγωγής εμπόρου Ιωσήφ Μοδιάνο το 1899, μια οικογένεια που άφησε πολλούς εκλεκτούς απογόνους όπως τον δημοσιογράφο Μάριο Μοντιάνο. Το κτήριο που ανήκει στο Νομαρχιακό Ταμείο είχε εγκαταλειφθεί από τους σεισμούς και ερειπωνόταν απροστάτευτο. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια αναστηλώθηκε και εξωραϊστηκε όπως στην πρώτη του μορφή περιμένοντας τους νέους τυχερούς ενοίκους του. Ελπίζουμε ότι το ανακαινισμένο κτήριο θα αποδοθεί δικαιωματικά στο “Α’ Γυμνάσιο” για να στεγάσει το Λύκειο του ιστορικού σχολείου που ταλαιπωρείται ακόμη σε λυόμενα διδακτήρια.

Χ.ΖΑΦ.

Οι περισσότερες φωτογραφίες του θέματος προέρχονται από το ιστολόγιο “Πρώτο Γυμνάσιο και Λύκειο Αρρένων Θεσσαλονίκης – Ιστότοπος για κοινωνικά και πολιτιστικά θέματα” (https://www.facebook.com/1Arrenon.Salonika/), το οποίο περιέχει πολλές πληροφορίες και φωτογραφίες του ιστορικού σχολείου και των διαχρονικών μαθητών του.