Τo περίφημο Ε΄ Γυμνάσιο Αρρένων στην εποχή της βίλας Καπαντζή

Το Ε΄ Γυμνάσιο Αρρένων, παλιού τύπου, είναι ένα από τα πιο  ιστορικά και φημισμένα σχολεία της Θεσσαλονίκης. Τις  δυο πρώτες δεκαετίες λειτουργίας του στεγάστηκε στο σημερινό κτήριο του Πολιτιστικού Κέντρου της Εθνικής Τράπεζας, ενώ στους αποφοίτους του συγκαταλέγονται κορυφαία στελέχη της πολιτικής, επιστημονικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής της πόλης.

Το παραδοσιακό κτήριο του Ε’ Γυμνασίου ήταν ένα μαγευτικό διδακτήριο για καθηγητές και μαθητές σε ένα όμορφο περιβάλλον. Η  δυτική αυλή του, όπου γίνονταν το διάλειμμα και οι υπαίθριες εκδηλώσεις του σχολείου συνόρευε με τη θάλασσα, καθώς δεν είχε γίνει ακόμη η επιχωμάτωση της νέας παραλίας. Οι μαθητές από τα μεγάλα παράθυρα των αιθουσών χάζευαν την θάλασσα και πολλές φορές έκαναν μπάνιο ή βαρκάδα δίπλα στο σχολείο τους. Στη λήξη κάθε σχολικού έτους υπήρχε η συνήθεια, αντί για το μεταγενέστερο μπουγέλωμα με νερά,  οι απόφοιτοι να βουτάνε ντυμένοι  στα δροσερά νερά του Θερμαϊκού.

Η έπαυλη του Μεχμέτ Καπαντζή στην Ανάληψη, το σημερινό Πολιτιστικό Κέντρο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας, που στέγασε το Ε’ Γυμνάσιο την περίοδο 1938-1962. Η θάλασσα, πριν από την επιχωμάτωση της παραλίας, έφτανε ως την αυλή του σχολείου. Από τον ιστότοπο “Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης”.

Πέρα από το περιβάλλον του, το Ε’ Γυμνάσιο πέρασε στην εκπαιδευτική ιστορία της πόλης ως το καλύτερο γυμνάσιο (εξατάξιο, αντίστοιχο με το σημερινό Γυμνάσιο – Λύκειο) της Θεσσαλονίκης, κυρίως όμως το πρακτικό τμήμα του, οι απόφοιτοι του οποίου εισάγονταν όλοι σχεδόν στο πανεπιστήμιο. Για το λόγο αυτό ήταν περιζήτητο και οι γονείς  που έμειναν εκτός των σχολικών ορίων, σκαρφίζονταν διάφορα κόλπα, προκειμένου τα παιδιά τους να φοιτήσουν σ’ αυτό το σχολείο. Η φήμη του Ε’ Γυμνασίου διατηρήθηκε ως τις μέρες μας και οι απόφοιτοί του αποδίδουν την ποιότητα των σπουδών τους στην ισχυρή παράδοση του σχολείου, στην πειθαρχία  και εκπαιδευτική  συνέπεια και προπαντός στους καλούς και προοδευτικούς καθηγητές του. Πολύ συχνά οι παλιοί μαθητές του, επιστρέφουν στο σχολείο, ώριμοι και ενήλικες, πραγματοποιώντας πολυμελείς συγκεντρώσεις όπου αναπολούν με συγκίνηση τις συνθήκες του σχολείου και τους δασκάλους τους.

Μαθητές του Ε’ Γυμνασίου με τους καθηγητές τους το 1944. Φωτο από την δικτυακή κοινότητα του σχολείου.

Απόφοιτοι του Ε’ Γυμνασίου του 1946 με τους καθηγητές Ιωάννη Κιολέογλου και Ιωάννη Σόμπολο φωτογραφίζονται μπροστά στο σχολείο τους.

  Από το Ε’ Γυμνάσιο πέρασε η αφρόκρεμα των καθηγητών της πόλης, ιδίως μαθηματικοί και φυσικοί. Επίσης παρά τα οικονομικά προβλήματα της εποχής και το αυστηρό εκπαιδευτικό σύστημα, οι μαθητές του  εξαταξίου Γυμνασίου είχαν διάφορες δραστηριότητες, έβγαζαν σχολική εφημερίδα και ανέβαζαν θεατρικά έργα με επιτυχία σε κινηματογράφο της πόλης, όπως «Το μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας» του Γρ. Ξενόπουλου και το «Φυντανάκι» του Παντελή Χορν. Όπως θυμούνται  πολλοί μαθητές του, πέρα από το δύσκολο σχολικό και αυστηρό πρόγραμμα, το σχολείο έδινε συχνές ευκαιρίες για δημιουργική απασχόληση των μαθητών και τις προϋποθέσεις για την ελεύθερη ένταξή τους στην κοινωνία.  Την τελευταία χρονιά της μεταστέγασής του, το 1961-62, αποφοίτησαν και οι πρώτες τέσσερις (!) μαθήτριες που είχαν εγγραφεί στην αρχή της σχολικής χρονιάς στο πρακτικό τμήμα του σχολείου.  Ήταν τα  πρώτα τυχερά κορίτσια, ανάμεσα σε δεκάδες αγόρια, που έσπασαν το άβατο των γυμνασίων αρρένων.

Δάσκαλοι και μαθητές

Απόφοιτοι κλασικού τμήματος του σχολικού έτους  1959-60 με τον γυμνασιάρχη τους Πέτρο Σκουφάκη. 

Από το διδακτικό προσωπικό αγαθή φήμη άφησαν ο γυμνασιάρχης για μια δεκαετία (1946-1957) Στέφανος Κότσιρας, που έβαλε τις βάσεις της καλής λειτουργίας του σχολείου, καθώς  και ο διάδοχός του Πέτρος Σκουφάκης. Επίσης οι καθηγητές  Ιωάννης Καλατζής, Στάθης Ιωαννίδης,  Ευστράτιος Καραϊσάς, Δημήτριος Βαφειάδης, Ζήσης Καραλάζος, Ηλίας Ορμανούδης, Ελένη Λαζαρίδου, Αντώνης Καζαντζής, Δήμητρα Αγγελίδου, Αθανασία Αντωνιάδου κ.ά.

Το φημισμένο Ε’ Γυμνάσιο Αρρένων έβγαλε εκατοντάδες απόφοιτους που σταδιοδρόμησαν σε όλους τους τομείς της επιστήμης, της κοινωνίας και της οικονομίας. Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε μερικά γνωστά ονόματα που φοίτησαν στο Ε’ Γυμνάσιο Αρρένων, όταν στεγαζόταν στην έπαυλη Καπαντζή ως το 1962. Είναι οι πολιτικοί  Νίκος Ακριτίδης, Γιάννης Ιωαννίδης, Σωτήρης Κούβελας,  Χρίστος Κοσκινάς, Γιώργος Λιάνης, οι καλλιτέχνες  Γιώργος Ακκοκαλίδης, Διονύσης Σαββόπουλος,  Άλκης Στέας,  Γιώργος Χατζηνάσιος, Βασίλης Τριανταφυλλίδης (Χάρρυ Κλυνν), οι πανεπιστημιακοί  Γιώργος Βέλτσος, Πέτρος Δήτσας, Χρύσανθος Ζαμπούλης, Γιώργος Καρφής, Ιωάννης Κλωνιζάκης, Στέφανος Μπαλλής  Θεοχάρης Παζαράς, Γιώργος Πενέλης,  ο  λογοτέχνης Νίκος Μπακόλας και πολλοί άλλοι  εκπαιδευτικοί και επιχειρηματίες που κοσμούν την κοινωνία της Θεσσαλονίκης.

Το Ε’ Γυμνάσιο, με αρκετές θεσμικές  και εκπαιδευτικές αλλαγές στα χρόνια που μεσολάβησαν,  συνέχισε τη μακρόχρονη παράδοση και φήμη του παλιού σχολείου στο νέο διδακτήριό  του, στην οδό Κριεζώτου και Ανθέων.

Το ιστορικό κτήριο

Το λαμπρό διατηρητέο  κτίριο στην περιοχή της Ανάληψης, που  στεγάζει σήμερα το Πολιτιστικό Κέντρο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας, φιλοξένησε κατά καιρούς προσωπικότητες και σχολεία. Χτίστηκε την τελευταία δεκαετία του 19^ου αιώνα  και ήταν ιδιοκτησία, θερινή έπαυλη του εμπόρου Μεχμέτ Καπαντζή, που  διατέλεσε πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, η βίλα περιήλθε ως ανταλλάξιμο ακίνητο στην Εθνική Τράπεζα και δόθηκε κατά καιρούς για διάφορες χρήσεις, ως την υποδειγματική αναστήλωσή του στη δεκαετία του 1980 και τη μετατροπή του σε πολιτιστικό κέντρο.

Το 1912 το κτίριο χρησιμοποιήθηκε  ως κατοικία του πρώτου διοικητή της πόλης πρίγκιπα Νικολάου και το 1916 φιλοξένησε  τον Ελευθέριο Βενιζέλο, στη διάρκεια της προσωρινής κυβέρνησης της «Εθνικής Άμυνας»  στη Θεσσαλονίκη.  Το 1928 ήταν έδρα αμερικανικού ιδρύματος  που πραγματοποιούσε εγγειοβελτιωτικά έργα στην Κεντρική Μακεδονία. Στα χρόνια του Β’ παγκόσμιου πολέμου στέγασε Γερμανούς και αργότερα τον ΕΛΑΣ και  Άγγλους στρατιωτικούς.

Η βίλα Καπαντζή, όπως έμεινε στην ιστορία της πόλης, συνδέθηκε και ταυτίστηκε κυρίως με το Ε’ Γυμνάσιο Αρρένων Θεσσαλονίκης, του οποίου υπήρξε φιλόξενη στέγη για πάνω από δυο δεκαετίες -με «διάλειμμα»  τη  γερμανική κατοχή-  από το 1938 ως 1962 που μεταφέρθηκε  στο νέο διδακτήριο, στην οδό Κριεζώτου και Ανθέων. Μετά το 1962 στο κτήριο εγκαταστάθηκε το Η’  Γυμνάσιο Αρρένων ως το 1972 που το κτήριο εγκαταλείφθηκε λόγω σαθρότητας για πολλά χρόνια.

Τελικά το παλιό αρχοντικό σώθηκε μετά την απόφαση της Εθνικής Τράπεζας να το αποκαταστήσει και να το χρησιμοποιήσει για πολιτιστικούς σκοπούς. Οι εξαιρετικές εργασίες αναπαλαίωσης, που ανέδειξαν το οικοδόμημα  στην αυθεντική του μορφή, κράτησαν από το 1982 ως το 1989. Το κτήριο του Πολιτιστικού Κέντρου Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ, από τα λίγα  σωζόμενα  οικοδομήματα του τέλους του 19ου αιώνα στην  περίφημη Συνοικία των Εξοχών, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα νεότερα μνημεία της Θεσσαλονίκης.

Χ.ΖΑΦ.

Σημ.: Στοιχεία και φωτογραφίες αντλήθηκαν κυρίως από τά βιβλία του Πέτρου Μπέσπαρη ‘’Ε’ Γυμνάσιο Αρρένων Θεσσαλονίκης’’, εκδόσεις Μπίμπη, Θεσσαλονίκη 2002 και της Πέρσας Αγραφιώτου-Ζαχοπούλου, ‘’Σχολεία της Θεσσαλονίκης, εκδ. Ιανός Θεσσαλονίκη 1997.