Στον "αέρα" η ανάπλαση της πλατείας Διοικητηρίου

Τον Σεπτέμβριο του 2014, είκοσι πέντε χρόνια σχεδόν μετά την καταστροφή της μαρμάρινης πλατείας, ο Δήμος Θεσσαλονίκης και η εταιρία «Εγνατία Οδός» υπέγραψαν μια προγραμματική σύμβαση για την κατασκευή της Πλατείας Διοικητηρίου, όπου βρέθηκαν σημαντικά λείψανα από το βυζαντινό και ρωμαϊκό παρελθόν της πόλης. Ένα χρόνο μετά οι μελέτες καρκινοβατούν και οι αρχαιότητες αναθεματίζουν την τύχη τους που «βγήκαν στο φως».

Μπροστά από το μέγαρο του Διοικητηρίου, κάτω από την οδό Αγίου Δημητρίου, ο επισκέπτης αντικρίζει σήμερα χορταριασμένα υπολείμματα αρχαιοτήτων που αποκαλύφτηκαν το 1990 μετά την κατεδάφιση της μαρμάρινης πλατείας Διοικητηρίου. Στην τελευταία δεκαετία του εικοστού αιώνα ο Δήμος θέλησε να κατασκευάσει κάτω από την πλατεία και την οδό Αγίου Δημητρίου ένα μεγάλο υπόγειο πάρκινγκ αυτοκινήτων, αλλά σκόνταψε στα βυζαντινά και ρωμαϊκά ερείπια σπιτιών και λουτρών, τα οποία τελικά, μετά από πολύχρονες χρονοτριβές και αντεγκλήσεις με τις αρχές, διατηρήθηκαν στο χώρο τους και ματαιώθηκε οριστικά η κατασκευή του πάρκινγκ.

Οι αρχαιολόγοι είχαν προειδοποιήσει ότι το έργο έχει ρίσκο, γιατί στην περιοχή αυτή τοποθετούνταν τα βυζαντινά ανάκτορα και άλλα δημόσια κτήρια της εποχής. Έτσι μέσα στην ατυχία για την απώλεια χώρου στάθμευσης σε μια πυκνοδομημένη περιοχή, αποκαλύφτηκε τμήμα της χαμένης από τη σύγχρονη οικοδομική καταστροφή βυζαντινής Θεσσαλονίκης, αλλά καταστράφηκε οριστικά η πλατεία Διοικητηρίου, η οποία σύμφωνα με τη μελέτη θα αποκαθίστατο στην αρχική της μορφή μετά την ολοκλήρωση του πάρκινγκ, που ματαιώθηκε.

Η μαρμάρινη πλατεία

Η πλατεία Διοικητηρίου, μπροστά από το εμβληματικό κτήριο της κρατικής διοίκησης είναι δεμένη με την εξέλιξη της πόλης. Στη δεκαετία του 1920 η ανοιχτή κατηφορική αλάνα δεν ήταν μόνο χώρος παιχνιδιού για τα παιδιά της γειτονιάς, αλλά και τόπος εργατικών συλλαλητηρίων και συγκεντρώσεων διαμαρτυρίας προσφύγων, επαγγελματιών και άλλων κοινωνικών τάξεων.

Ο Δήμος για να καλύψει την υψομετρική διαφορά ανάμεσα στις οδούς Αγίου Δημητρίου και Ολύμπου κατασκεύασε το 1931 μια μνημειακή πλατεία, στρωμένη με λευκό μάρμαρο, με επίπεδα και κλιμακοστάσια, που έμοιαζε με μαρμάρινο μπαλκόνι. Μεταπολεμικά στην πλατεία στήθηκαν δυο μαρμάρινες προτομές, του ζώντος βασιλιά Παύλου και του πρίγκιπα Νικολάου, που διατέλεσε πρώτος στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης, μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912. Στους κάθετους τοίχους υπήρχαν και δύο ανάγλυφα του γλύπτη Β. Φαληρέα, με παραστάσεις από την απελευθέρωση της πόλης.

Στην πλατεία γίνονταν εκδηλώσεις για τις εθνικές επετείους και άλλες κοινωνικές και ψυχαγωγικές συγκεντρώσεις. Μια μεγάλη μαζική εκδήλωση έγινε στην πλατεία το 1944, που διαλύθηκε άγρια από τους Γερμανούς οι οποίοι στέγαζαν στο Διοικητήριο ισχυρή στρατιωτική μονάδα με αυτοκίνητα και άρματα.

Το Διοικητήριο

Πίσω από τη μνημειώδη πλατεία δέσποζε το κτήριο του Διοικητηρίου που είναι χτισμένο στην ίδια περιοχή όπου υπήρχε το παλιότερο οθωμανικό κονάκι, το οποίο είχε χτιστεί πάνω στα ερείπια των βυζαντινών ανακτόρων. Το κτήριο χτίστηκε το 1891 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι, σε εκλεκτικιστικό ρυθμό, τον οποίο εφάρμοζε σε όλα τα δημόσια κτίρια που έχτισε στην πόλη. Στον αρχιτεκτονικό αυτό ρυθμό ο αρχιτέκτονας συνδυάζει αρμονικά διάφορα στοιχεία από άλλους ρυθμούς (κλασικισμό κλπ.). Αρχικά το κτήριο ήταν τριώροφο και αποτελούσε έδρα του Τούρκου περφερειάρχη (βαλή) της Θεσσαλονίκης και δημόσιων υπηρεσιών του οθωμανικού κράτους. Ο τέταρτος όροφος του κτηρίου με το νεοκλασικό αέτωμα προστέθηκε το 1955.

Το 1907 το Διοικητήριο φιλοξένησε την τουρκική Νομική Σχολή και σ’ αυτό κατέλυσε ο σουλτάνος Μεχμέτ Ρεσάτ το 1911 όταν επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη. Μετά την απελευθέρωση στέγασε τις υπηρεσίες της Γενικής Διοίκησης και σήμερα το υπουργείο Μακεδονίας Θράκης. Στο κτήριο αυτό υπογράφηκε από τον Τούρκο αρχιστράτηγο Χασάν Ταξίν πασά η παράδοση της Θεσσαλονίκης στον ελληνικό στρατό στις 26 Οκτωβρίου 1912.

Στη διάρκεια της φοβερής πυρκαγιάς του 1917 το Διοικητήριο παρέμεινε ανέπαφο από τη φωτιά, αν και ο περιβάλλων χώρος του μνημείου, μαζί με το ιστορικό Σαατλί τζαμί, καταστράφηκε από την πύρινη λαίλαπα.

Οι μελέτες

Ύστερα από μια εικοσαετία που μεσολάβησε από την καταστροφή των «μαρμάρινων αλωνιών», το 2010, έγινε ο πρώτος διαγωνισμός για την ανάπλαση της πλατείας Διοικητηρίου. Η μελέτη του πρώτου βραβείου πρόβλεπε τρία επίπεδα καθ΄ύψος. Στο πάνω αναπτυσσόταν ανοιχτή πλατεία, στο μεσαίο πάρκινγκ 100 θέσεων και στο κάτω επίπεδο ο επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος. Η μελέτη πήρε το οικονομικό βραβείο των 330.000 ευρώ (!) κι έμεινε αναξιοποίητη στα συρτάρια της αρμόδιας υπηρεσίας.

Από το 2012 εμπλέκεται στο σίριαλ ανάπλασης και η «Εγνατία Οδός ΑΕ», που θα αναλάμβανε να εκπονήσει όλες τις μελέτες ως τη φάση της δημοπράτησης. Τώρα στη νέα προοπτική ανάπλασης απαλείφεται το πάρκινγκ και γίνεται λόγος για την αξιοποίηση και προβολή των αρχαιοτήτων της άλλοτε πλατείας. Στόχος της δημοπράτησης του έργου, στο οποίο εμπλέκεται και η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων, ήταν το 2013.

Τελικά, το Σεπτέμβριο του 2014 υπογράφεται ανάμεσα στον Δήμο Θεσσαλονίκης και την «Εγνατία Οδό» προγραμματική σύμβαση για τη νέα κατασκευή της Πλατείας Δικαστηρίων και τη στέγαση των αρχαιοτήτων, παρουσία του τότε γραμματέα Δημοσίων Έργων. Μετά την υπογραφή μίλησαν με θερμά λόγια ο δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης, ο πρόεδρος της «Εγνατίας» Παρ. Σαββαϊδης και ο γενικός γραμματέας Δημοσίων Έργων Στρ. Σιμόπουλος, που δεσμεύτηκαν ότι πολύ σύντομα ο υποβαθμισμένος χώρος θα αποδοθεί σε δημόσια χρήση και θα επανενταχθεί στην καθημερινή ζωή των κατοίκων της περιοχής.

Ήδη πέρασε ένας χρόνος κι από τη μέρα της πανηγυρικής υπογραφής ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Βέβαια ο Δήμος ενέταξε το έργο στο τεχνικό του πρόγραμμα, αλλά η υλοποίησή του παραμένει ακόμη ένα μακρινό όραμα, όπως η παράκτια συγκοινωνία και το τραμ…

Χ.ΖΑΦ.