Οι φωτογραφίες του εξωφύλλου: Ιωάννης Παπάφης (Παπάφειο), Αλίκη Τέλλογλου (Τελλόγλειο Ίδρυμα), Ανδρέας Συγγρός (Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα), Αναστάσιος Μπίλης (Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης)
Το Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και της Νεότερης Μακεδονίας της Μακεδονίας (ΙΜΜΑ), συνεχίζοντας την καλή παράδοση ετών, αφιερώνει το φετινό καλαίσθητο Ημερολόγιό του στους ‘’Δωρητές και Ευεργέτες της Μακεδονίας από τον 19ο στον 21ο αιώνα’’.
Το ΙΜΜΑ είναι επιστημονικός φορέας μελέτης και προβολής της νεότερης ιστορίας της Μακεδονίας και ιδιαίτερα των πολεμικών αγώνων και των ποικίλων δράσεων του ελληνισμού για την απελευθέρωσή της και την προκοπή της. Είναι ένα επιστημονικό και μουσειακό κέντρο για την έρευνα της μακεδονικής ιστορίας και τη γνωριμία της, πέρα από τη μόνιμη μουσειακή έκθεση με αυθεντικά ιστορικά εκθέματα, με ποικίλες εκδηλώσεις και με επιστημονικές και εκλαϊκευτικές εκδόσεις.
Το ετήσιο θεματικό Ημερολόγιό του, πέρα από τις άλλες σημαντικές εκδόσεις του, αποτελεί μια πολύχρονη συμβολή στην εξυπηρέτηση αυτού του εκπαιδευτικού και ενημερωτικού στόχου για το πλατύ κοινό. Κάθε Ημερολόγιο είναι αφιερωμένο σε μια ιστορική περίοδο, σε σημαντικά γεγονότα ή πρόσωπα της Μακεδονίας. Αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια ιστορική επιτομή του θέματος με συνοπτικά ενημερωτικά κείμενα από καταξιωμένους ειδικούς επιστήμονες και με πλούσιο φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του Μουσείου και άλλες συλλογές.
Το περιεχόμενο του Ημερολογίου 2023 του ΙΜΜΑ δίνει συνοπτικά σε σημείωμά του ο πρόεδρος του Ιδρύματος καθηγητής της Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων του ΑΠΘ Βασίλης Γούναρης: « Η έκδοση είναι αφιερωμένη σε εκείνους τους ευπατρίδες, Μακεδόνες και μη, οι οποίοι, χάρη στο πνεύμα της ανιδιοτελούς προσφοράς που τους διέκρινε, συνέδραμαν με κάθε τρόπο τους ενδεείς συμπολίτες τους και κόσμησαν τη Μακεδονία – και όχι μόνο αυτή- με πληθώρα ευαγών ιδρυμάτων. Από τους δυτικομακεδόνες βαρόνους Βέλλιο και Σίνα, μέχρι τον διακριθέντα στη Μάλτα Ιωάννη Παπάφη και από τον πόντιο ευεργέτη Κωνσταντίνο Κωνσταντινίδη μέχρι τον διπλωμάτη Λύσανδρο Καυτανζόγλου, η πολυπραγμοσύνη, η τόλμη και ο πατριωτισμός των δωρητών και ευεργετών της Μακεδονίας, στο χρονικό άνυσμα δύο αιώνων εντυπωσιάζουν και εμπνέουν. Το παρόν Ημερολόγιο περιλαμβάνει και ευεργέτες των δύο κοινοτήτων της Θεσσαλονίκης, της εβραϊκής και αρμενικής, ενώ απόντες δεν θα μπορούσαν να είναι οι άνθρωποι εκείνοι, χάρη στους οποίους το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα συνεχίζει 40 χρόνια τώρα το επιστημονικό και εκπαιδευτικό έργο του: οι χορηγοί και ευεργέτες του Ιδρύματός μας».
Σελίδα του Ημερολογίου με την προτομή του Ιωάννη Παπάφη και σχέδιο του βεροιώτη Ιωάννη Κωττούνιου, που έδωσε χρήματα για να ιδρυθεί το ‘Ελληνομουσείο’ στο πανεπιστήμιο της Πάντοβα Ιταλίας (17ος αι.)
Τα συνοπτικά και τεκμηριωμένα ιστορικά κείμενα του Ημερολογίου έγραψαν οι καθηγητές του ΑΠΘ Βασίλης Γούναρης, Γιάννης Στεφανίδης, Γεώργιος Αντωνίου και Κυριάκος Χατζηκυριακίδης, του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Σταυρούλα Μαυρογένη και Βλάσης Βλασίδης, οι ιστορικοί Κωνσταντίνος Παπανικολάου και Θεοδόσης Τσιρώνης, η ιστορικός τέχνης Μαρκέλα-Ελπίδα Τσίχλα και η φιλόλογος Γκιούλα Κασαπιάν. Την καλλιτεχνική επιμέλεια είχε η εξαιρετική γραφίστρια Μαριέτα Πανίδου, τον συντονισμό η διευθύντρια του ΙΜΜΑ Φανή Τσατσάια και την επιμέλεια της έκδοσης η Φ. Τσατσάια και ο επιστημονικός συνεργάτης του ιδρύματος ιστορικός Κων. Παπανικολάου, ενώ ο πλούτος του φωτογραφικού υλικού εντυπωσιάζει και συναρπάζει.
Πρώτο στόχος τα σχολεία και άλλα ευαγή ιδρύματα
Η ευεργεσία από εύπορους Μακεδόνες, που διέπρεψαν κυρίως στην κεντρική Ευρώπη, αλλά και από μικρότερης οικονομικής επιφάνειας πατριώτες, κατευθύνεται κατά κύριο λόγο στην ίδρυση και λειτουργία σχολείων για την εκπαίδευση των ελληνοπαίδων και άλλων ευαγών ιδρυμάτων (ορφανοτροφεία, νοσοκομεία, οικοτροφεία κλπ.) και εκκλησιών. Οι δωρεές και χρηματοδοτήσεις τον 19ο αιώνα, στα χρόνια της τουρκοκρατίας, προσφέρονταν στις ελληνικές κοινότητες πόλεων της Μακεδονίας, ως έκφραση πατριωτισμού για την διατήρηση και την ανόρθωση του ελληνισμού.
Η Ιωαννίδειος Σχολή (40ο δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης) και ο δωρητής του Δημήτριος Ιωαννίδης (1907).
Έτσι, ιδιαίτερα την περίοδο της τουρκοκρατίας, το μεγαλύτερο τμήμα των ευεργεσιών απορροφά ο τομέας της εκπαίδευσης με την ανέγερση σχολείων και την οικονομική ενίσχυση μαθητών και σπουδαστών. Στον τομέα αυτό ο κατάλογος είναι μακρύς. Ενδεικτικά αναφέρουμε: τα αδέρφια Ιωάννη και Θεοχάρη Δημητρίου που έχτισαν το ελληνικό κεντρικό νηπιαγωγείο το 1880 στο Μοναστήρι και λίγα χρόνια αργότερα εξατάξια αστική σχολή, γυμνάσιο και διδασκαλείο. Τον Σιατιστινό έμπορο Δημήτριο Ιωαννίδη που ανήγειρε το 1907 το κτήριο της Ελληνικής Αστικής Σχολής, το σημερινό 40ο Δημοτικό Σχολείο (Ιωαννίδειο) στη Θεσσαλονίκη. Την Ελισάβετ Καστριτσίου, από τη Θεσσαλονίκη, που δραστηριοποιήθηκε εμπορικά στη Βλαχία το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, ίδρυσε σχολεία στα Γιάννενα και τη πατρίδα της και ανέλαβε επί χρόνια την ετήσια επιχορήγηση του Παρθεναγωγείου Θεσσαλονίκης.
Μαθήτριες του Παρθεναγωγείου Θεσσαλονίκης το οποίο επιχορηγούσε τακτικά η Ελισάβετ Καστριτσίου.
Σημαντική ήταν η συμβολή πολλών μητροπολιτών και μοναχών στην ίδρυση σχολείων σε πολλές πόλεις της Μακεδονίας. Από το κληροδότημα του μοναχού Μόδεστου ανεγέρθηκε η Μοδέστιος Σχολή στο Πισοδέρι Φλώρινας. Με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου, που βρήκε μαρτυρικό θάνατο ως μητροπολίτης Σμύρνης από τους Τούρκους το 1922, χτίστηκε το 1908 το περίλαμπρο εκπαιδευτήριο της Δράμας, ενώ ο μητροπολίτης Κοζάνης Βενιαμίν (1815-1849) ίδρυσε εκτός από το σχολείο της κοινότητας και σπουδαία βιβλιοθήκη με βιβλία και χειρόγραφους κώδικες που αποτέλεσαν τη βάση της ιστορικής βιβλιοθήκης Κοζάνης.
Ο πόντιος Κων. Κωνσταντινίδης (1856-1930) ο οποίος δώρησε στην Εθνική Βιβλιοθήκη 44 έργα ζωγραφικής μεγάλης αξίας και απέστειλε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο 1200 τόμους που προορίζονταν για το Φροντιστήριον Τραπεζούντος.
Στον κοινωνικό τομέα με την ανέγερση νοσοκομείων, ορφανοτροφείων και οικοτροφείων πρωτοστατούν πολλοί Μακεδόνες. Προεξάρχων είναι ο Ιωάννης Παπάφης (1792-1886), πλούσιος έμπορος στη Μάλτα, τέκνο της Θεσσαλονίκης και μεγάλος ευεργέτης όχι μόνο της πόλης του αλλά ολόκληρου του ελληνισμού. Με δωρεά του χτίστηκε το ορφανοτροφείο ‘’Μελιτεύς’’ στη Θεσσαλονίκη, γνωστό σήμερα ως Παπάφειο, και διέθεσε μεγάλα ποσά για την ενίσχυσε της Εθνικής Τράπεζας, τη δημιουργία του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου και του Μετσόβιου Πολυτεχνείου καθώς και για την οικονομική ενίσχυση των Ορφανοτροφείων Χατζηκώνστα στην Αθήνα, Τζάνη στον Πειραιά και του Γηροκομείου του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο νησί Πρώτη.
Ο μεγάλος ευεργέτης Ιωάννης Παπάφης (1792-1886)
Με κληροδότημα των αδερφών Δημήτριου και Θεαγένη Χαρίση, εμπόρων στη Βιέννη και τη Μασσαλία, κτίστηκε τον 18ο αι. το Χαρίσειο ως ‘’νοσοκομείο της ορθοδόξου ελληνικής κοινότητος της Θεσσαλονίκης’’, το οποίο, προσαρμοσμένο στα σύγχρονα δεδομένα, παραμένει ως σήμερα με το όνομα Θεαγένειο.
Δυο σημαντικοί ευεργέτες αλλά άγνωστοι στον πολύ κόσμο είναι ο Ιωάννης Λασσάνης από την Κοζάνη και ο Κων. Βέλλιος από την Βλάστη Κοζάνης. Ο ιερολοχίτης συναγωνιστής του Αλέξανδρου Υψηλάντη το 1821 Ιωάννης Λασσάνης άφησε στην ελληνική πολιτεία το «Λασσάνειο Κληροδότημα» με το οποίο σκόπευε στην οικονομική στήριξη των νέων που επιθυμούσαν να ασχοληθούν με το Θέατρο!. Ο Κων. Βέλλιος, που διέπρεψε ως έμπορος και χρηματιστής στην Αυστρία συνίδρυσε και χρηματοδότησε την Αρχαιολογική Εταιρεία Αθηνών για την διάσωση και περισυλλογή των κλασικών αρχαιοτήτων και κληροδότησε στο ελληνικό κράτος μεγάλο χρηματικό ποσό για τις σπουδές Ελλήνων σπουδαστών, κατά προτεραιότητα Μακεδόνων, στην Ευρώπη. Με το κληροδότημα Βέλλιου σπουδάζουν ακόμη και σήμερα φοιτητές που κατάγονται από την Βλάστη. Επίσης ενίσχυσε οικονομικά την δημιουργία οικισμού όπου εγκαταστάθηκαν πολλοί Μακεδόνες αγωνιστές του 1821 (Νέα Πέλλα Φθιώτιδας) και παραχώρησε μεγάλες εκτάσεις στην Αθήνα για την ανέγερση του πρώτου δημοτικού νοσοκομείου «Ελπίς» το 1842. Είναι το κτήριο που στεγάζει σήμερα το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων.
Ο ανδριάντας του Λυσίμαχου Καυτανζόγλου στο Εθνικό Καυτανζόγλειο Στάδιο στη Θεσσαλονίκη.
Ευεργέτες του 20ού αιώνα στη Μακεδονία
Και μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας, στη διάρκεια του 20ού αιώνα, αναδείχτηκαν πολλοί ευεργέτες σε πόλεις της Μακεδονίας και ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, που συνέβαλαν δραστικά στο κοινωνικό, αναπτυξιακό και πολιτισμικό έργο της πολιτείας. Με κληροδότημα του Λυσίμαχου Καυτανζόγλου έγινε το Καυτανζόγλειο στάδιο, με δωρεά του ζεύγους Αναστασίας και Γιώργου Βαφόπουλου το Βαφοπούλειο πνευματικό κέντρο του Δήμου Θεσσαλονίκης, με δωρεά της Αναστασίας και του Γεωργίου Μπίλη κτίστηκε και οργανώθηκε το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης. Στην Κοζάνη ο εθνικός ευεργέτης Κωνσταντίνος Μαμάτσιος συνέβαλε στην ανέγερση του Μαμάτσειου νοσοκομείου. Από τη Σιάτιστα κατάγονται οι Λεωνίδας και Νικόλαος Παπαγεωργίου που με τη μεγάλη δωρεά τους ανεγέρθηκε το σύγχρονο νοσοκομείου ‘’Παπαγεωργίου ‘’. Στη Νάουσα οι αδερφοί Κωνσταντίνος και Γεωργίος Λάππας ανήγειραν το 1922 το τοπικό Λάππειο Γυμνάσιο. Με χρήματα του Ιωάννη Νίκου χτίστηκε το 1928 η επιβλητική Νίκειος Σχολή στο Νυμφαίο Φλώρινας, που στεγάζει σήμερα ην οικολογική οργάνωση «Αρκτούρος».
Γιώργος και Αναστασία Βαφοπούλου, σε σχέδια του ζωγράφου Πολύκλειτου Ρέγκου.
Πολλοί είναι οι ευεργέτες, κληροδότες και δωρητές στο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης οι οποίοι έδωσαν χρήματα, ακίνητα, έργα τέχνης και βιβλιοθήκες ολόκληρες για την ανάπτυξη του πανεπιστημίου και την καλύτερη διαβίωση και εκπαίδευση των φοιτητών. Από την πλειάδα των αγνώστων στο πλατύ κοινό δωρητών, που τους τιμά και μνημονεύει με κάθε τρόπο το Αριστοτέλειο, ξεχωρίζει το ζεύγος της Αλίκης και Νέστορα Τέλλογλου, που ίδρυσαν το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών και αφιέρωσαν ολόκληρη την περιουσία τους και την μεγάλη συλλογή έργων τέχνης στο Πανεπιστήμιο.
Οι μεγάλοι ευεργέτες Λεωνίδας και Νικόλαος Παπαγεωργίου που ανήγειραν το σύγχρονο νοσοκομείο ‘Παπαγεωργίου’.
Σε σύγχρονους δωρητές οφείλει την λειτουργία του και την επιβίωσή του το Ίδρυμα του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, που στεγάζεται στο κτήριο του ελληνικού προξενείου, το οποίο είχε ανεγερθεί το 1882, με δωρεά του ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού. Πρέπει να σημειωθεί ότι η πολύπτυχη δραστηριότητα του Ιδρύματος και η λειτουργία του στηρίζεται αποκλειστικά στην οικονομική ενίσχυσή του από αρκετούς ευπατρίδες πολίτες της Θεσσαλονίκης, εταιρείες και ιδρύματα, καθώς το ελληνικό κράτος αγνοεί την παρουσία του και το εθνικό και επιστημονικό έργο που επιτελεί και δεν παρέχει καμιά επιχορήγηση από τον δημόσιο προϋπολογισμό!. Έτσι ένα τέτοιο σημαντικό επιστημονικό ίδρυμα επιβιώνει χάρη στην καλοσύνη και τον πατριωτισμό χορηγών, εθελοντών και φίλων, που καλύπτουν τα λειτουργικά έξοδά του, ακόμη και τους μισθούς των ελάχιστων υπαλλήλων του…
Το ΙΜΜΑ αξίζει την προσοχή μας, μια επίσκεψη στη μουσειακή συλλογή του και τη συμπαράστασή μας. Καλή και αισιόδοξη χρονιά παρέα με το ωραίο Ημερολόγιό του.
Χ. ΖΑΦ.
Οι φωτογραφίες της ανάρτησης παραχωρήθηκαν ευγενώς από το Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα.
.
