Ο Ιούλιος του 1974 ήταν ένας ιστορικός μήνας: πραξικόπημα του δικτάτορα Ιωαννίδη στη Κύπρο που προκάλεσε την τουρκική εισβολή στη Μεγαλόνησο, τραγελαφική γενική επιστράτευση, πτώση της χούντας, ερχομός του Καραμανλή. Τις τελευταίες δραματικές μέρες της χούντας, από τις 20 ως τις 24 Ιουλίου στη Θεσσαλονίκη, καταγράφουμε αδρομερώς στο παρακάτω κείμενο.
“… Η πτώση της χούντας, που ήταν αποτέλεσμα της κατάρρευσης του καθεστώτος Ιωαννίδη μετά το πραξικόπημα κατά του προέδρου της Κύπρου Μακαρίου και την τουρκική εισβολή στη Mεγαλόνησο, χαιρετίστηκε με πανηγυρισμούς και στη Θεσσαλονίκη. Όταν στις 20 Ιουλίου, μετά τη στρατιωτική επέμβαση των Τούρκων στην Κύπρο, κηρύχτηκε από τη χούντα γενική επιστράτευση, η πόλη έζησε τον εθνικιστικό παροξυσμό και την εικόνα της ερήμωσης με τα κλειστά καταστήματα και το «μπάχαλο» που προκλήθηκε από τη συρροή των επίστρατων στα πέριξ κέντρα επιστράτευσης, τα οποία αδυνατούσαν να ανταποκριθούν από την έλλειψη οργάνωσης και διάθεσης πολεμικού υλικού για να «ντύσουν» και να εξοπλίσουν το προσερχόμενο πλήθος. Ως την περίοδο της δικτατορίας υπήρχαν στα γύρω ενεργά στρατόπεδα της Θεσσαλονίκης αρκετές μονάδες επιστράτευσης.
“Ζώντα ζώα” επί σφαγήν
Οι κεντρικοί δρόμοι της πόλης παρουσίαζαν πρωτοφανή εικόνα με την έντονη κίνηση και το ετερόκλητο πλήθος των αυτοκινήτων που μετέφεραν στρατευμένους οι οποίοι προωθούνταν στις μονάδες και το «μέτωπο». Έχω έντονα στη μνήμη μου, πέρα από την προσωπική περιπέτεια της επιστράτευσης, μια τέτοια εικόνα με το σχετικό συμβολισμό που έδινε: Στην οδό Τσιμισκή, πάνω στην καρότσα επιταγμένου ανοιχτού φορτηγού, προφανώς κτηνοτρόφου, που έφερνε στις πλάγιες πλευρές του την επιγραφή «Ζώντα ζώα», στέκονταν ασφυκτικά δεκάδες επίστρατοι που χειρονομούσαν με το σήμα της νίκης, φώναζαν συνθήματα και τραγουδούσαν διάφορα εμβατήρια. Κοιτούσα με περίσκεψη την αυθόρμητη παρέλαση και σκέφτηκα ότι στην πραγματικότητα οι ενθουσιώντες νέοι τραβούσαν ως «ζώντα ζώα» επί σφαγήν…
Το τριήμερο που μεσολάβησε ως την άφιξη του Κων. Καραμανλή, οι στήλες των εφημερίδων, πέρα από τις πολεμικές περιγραφές της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο και την «ηρωική αντίσταση των Ελλήνων», κατακλύζονταν από πατριωτικά και πατριδοκαπηλικά μηνύματα φορέων και οργανισμών, από εκκλήσεις για αιμοδοσία και από την αθρόα αποστολή τηλεγραφημάτων προς τις στρατιωτικές αρχές με τα οποία έθεταν «εις την υπηρεσίαν της πατρίδος» τον εαυτό τους και περιουσιακά τους στοιχεία.
“Είμαστε ελεύθεροι”
Όταν τη νύχτα της 23ης Ιουλίου διαδόθηκε ότι η χούντα κάλεσε τον Κων. Καραμανλή «να σώσει τη χώρα» και ότι ο αυτοεξόριστος πολιτικός αποδέχτηκε την πρόσκληση και βρισκόταν καθ’ οδόν, άρχισαν οι πρόωροι πανηγυρισμοί και στη Θεσσαλονίκη. Ένα μεγάλο πλήθος όλων των ηλικιών με ελληνικές σημαίες κατέκλυσε την οδό Τσιμισκή και πανηγύριζε με συνθήματα «Είμαστε ελεύθεροι», «Δημοκρατία» και «Κάτω τα χέρια από τον Καραμανλή». Μέσα στο πλήθος βρίσκονταν και πολλοί ασφαλίτες που «έκοβαν κίνηση».
Στις 4.20 το πρωί της Τετάρτης 24 Ιουλίου, δυο ώρες μετά την επεισοδιακή άφιξή του, ο Καραμανλής ορκίστηκε από τον αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ, παρουσία του χουντικού «προέδρου της Δημοκρατίας» Φαίδωνα Γκιζίκη, ως πρωθυπουργός, μετά από εφτά χρόνια, τρεις μήνες και δύο μέρες στυγνής δικτατορίας. Αποσπασματικοί πανηγυρισμοί και μικροδιαδηλώσεις συνεχίστηκαν και το πρωί με το φως της μέρας στο κέντρο της πόλης με κύριο σύνθημα «Λαός-στρατός μαζί».
Οι τελευταίοι κρατούμενοι της χούντας
Την οριστική λήξη της χουντικής πανούκλας σηματοδότησε η αποφυλάκιση των τελευταίων 20 πολιτικών κρατούμενων από τις φυλακές Διαβατών και το Τμήμα Μεταγωγών, που έγινε στις 26 Ιουλίου, και το ξήλωμα των πινακίδων με το «πουλί» της χούντας που άρχισε την ίδια μέρα στη Θεσσαλονίκη.
Οι 14 πολιτικοί κρατούμενοι στις φυλακές Διαβατών ήταν οι Δημήτρης Ιωαννίδης, ηλεκτρολόγος, Βασίλης Δεμουρτζίδης, φοιτητής Νομικής, Γεράσιμος Μπετσιμέας, οικοδόμος, Κυριάκος Υψηλάντης, φοιτητής Φυσικομαθηματικής, Γρηγόρης Κοκοζίδης, αγρότης, Περικλής Τερζής, παρκετοποιός, Σταύρος Βασιλείου, χρυσοχόος, Παναγιώτης Ακριτίδης, εργάτης, Νικόλαος Καπλάνης, φοιτητής Οδοντιατρικής, Σταύρος Νάσκος ή Νάσος, εργάτης, Γιάννης Βασιλειάδης, φοιτητής Οδοντ., Αλέκος Γκαγκανιάρας, λογιστής, Πέτρος Οικονόμου, φοιτητής Φυσικομαθηματικής, Χρήστος Γαζιάνος, οικοδόμος.
Οι έξι τελευταίοι αποφυλακισθέντες από το Τμήμα Μεταγωγών ήταν η Αρετή Γιαννούλη, φοιτήτρια Οδοντιατρικής, Αντώνης Πρεντάκης, Κώστας Παναγιωτόπουλος, Γιώργος Μπάρμπας, φοιτητές Φυσικομαθηματικής, Δημήτρης Πετρίδης, Μιχάλης Σαϊτης, φοιτητές Ιατρικής….”.
Χ. ΖΑΦ.
Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Χρίστου Ζαφείρη “Αντεθνικώς δρώντες”. 1971-1974. Η Θεσσαλονίκη στα χρόνια της χούντας και η εξέγερση του Πολυτεχνείου της”, εκδ. Επίκεντρο 2011.
