Μνήμη Γιάννη Γαϊτη και Κώστα Λαχά από τα εγκαίνια της ιστορικής γκαλερί ‘Κοχλίας’

Σε δυο εκλεκτούς ζωγράφους, τον Γιάννη Γαϊτη και τον Κώστα Λαχά, ήταν αφιερωμένη η χθεσινή βραδιά (5.1.18) που οργάνωσε η γκαλερί «Ειρμός» της Θεσσαλονίκης, με την ευκαιρία της αναδρομικής  έκθεσης του Γαϊτη που λειτουργεί στην γκαλερί. Μίλησαν ο υπεύθυνος του Ειρμού Δημήτρης Τόλης και ο Χρίστος Ζαφείρης, ενώ ο ηθοποιός του ΚΘΒΕ Γιώργος Σφυρίδης διάβασε αποσπάσματα από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Κώστα Λαχά ‘’Πλους Ονείρου, από τον Εχέδωρο στον Θερμαϊκό’’. Η βραδιά έκλεισε με έργα Μπαχ που ερμήνευσε απολαυστικά ο διακεκριμένος τσελίστας  Δήμος Γκουνταρούλης, ως ελάχιστο φόρο τιμής και μνήμης στους δύο δημιουργούς.

Η δική μου εισήγηση αναφερόταν στην πρώτη έκθεση του Γαϊτη στη Θεσσαλονίκη το Σεπτέμβριο του 1972, με την οποία εγκαινιάστηκε η σημαντική γκαλερί του Κώστα Λαχά ‘’Κοχλίας». Αποσπάσματα της εισήγησης παραθέτω εδώ, τιμώντας τους δυο αείμνηστους καλλιτέχνες.

Ο ζωγράφος Γιάννης Γαϊτης (1923-1984), μπροστά σε έργο του.

‘’…Πέρασαν 45 χρόνια από τα εγκαίνια της γκαλερί ‘’Κοχλίας’’, που έγιναν στις 21 Σεπτεμβρίου του 1972. Νεαρός ρεπόρτερ στην εφημερίδα ‘’Θεσσαλονίκη’’ είχα καλύψει τα εγκαίνια της έκθεσης και της γκαλερί και δημοσίευσα ρεπορτάζ για την έκθεση και μια συνομιλία του Γαϊτη στην καλλιτεχνική σελίδα της εφημερίδας. Έψαξα το αρχείο μου και μεταφέρω με συγκίνηση το κλίμα της εποχής και κάποια αποσπάσματα από το ρεπορτάζ μου.

Προκαταβολική επισήμανση: Μην ξεχνούμε ότι βρισκόμαστε σε περίοδο της χούντας. Παρόλο που το 1972 το δικτατορικό καθεστώς είχε λασκάρει κάπως τη σκληρότητά του και  ήταν ανεκτικό σε κάποια πολιτιστικά πετάγματα, η δικτατορία έκανε αισθητή τη δύναμή της. Έτσι το άνοιγμα μιας οργανωμένης γκαλερί με υπεύθυνο έναν πνευματικό άνθρωπο με αριστερό παρελθόν, έδινε ελπίδες, ή και αυταπάτες, ότι ανοίγει κάποιο ακόμη παράθυρο ελεύθερης έκφρασης και δημοκρατικής παρουσίας. Το πρόσθετο γεγονός ότι ο «Κοχλίας» θα εγκαινίαζε τη δράση του με τα περίφημα ‘’ανθρωπάκια’’ του Γαϊτη, που ανέδιναν την πίκρα της ολοκληρωτικής απομόνωσης και  αναζητούσαν τη φυγή και την έξοδο από την κλεισούρα τους, κάτι που υποδήλωνε και  παρέπεμπε εμμέσως στην αντιδικτατορική αντίθεση, ήταν μια ευφρόσυνη παρηγοριά, γι’ αυτό η έκθεση αναμενόταν με κρυφή προσμονή και λαχτάρα.

Την παραμονή των εγκαινίων ο Λαχάς  οργάνωσε συνέντευξη τύπου στη φιλόξενη υπόγεια γκαλερί του, με μεζέδες και κρασί από τις νταμιτζάνες του Κώστα φερμένες από το γειτονικό κρασοπουλιό,  παρουσία του Γιάννη Γαϊτη, όπου ειπώθηκαν αρκετά από τον καλλιτέχνη με κάποιες σπόντες για τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Στο κλίμα της εποχής και της αυτολογοκρισίας, δεν δημοσιεύτηκαν αυτούσια για λόγους προστασίας  όλων των εμπλεκόμενων στο θέμα. Ήδη στα πέριξ της εισόδου ασφαλίτες κατέγραφαν με τον τρόπο τους ποιοι μπαινόβγαιναν  στην γκαλερί. Με το άνοιγμα του «Κοχλία» η περιοχή είχε γίνει στέκι της ασφάλειας με βάρδιες. Στον παράλληλο δρόμο Χρυσοστόμου Σμύρνης  ήταν το βιβλιοπωλείο ‘Βιβλιοθήκη’ του Μανόλη Αναγνωστάκη και ανάμεσά τους επί της οδού Τσιμισκή ο ‘Γκιγκιλίνης’, στέκι φοιτητών με αριστερές ιδέες και αντιχουντικές ανησυχίες.

Την επομένη 21 Σεπτεμβρίου 1972, μέρα των εγκαινίων, δημοσιεύτηκε ένα ενυπόγραφο  τετράστηλο ρεπορτάζ με τίτλο ‘’Ζωγραφίζοντας ανθρώπους λυτρώνομαι. Συνομιλία με τον Γιάννη Γαϊτη’’. Και δίπλα ένας πίνακάς του: ‘’Το σαρδελοκούτι’’  με πατημένα τα ‘ανθρωπάκια’ στη μισοανοιγμένη κονσέρβα, με τις ευνόητες συνπαραδηλώσεις του.

Η εισαγωγή του ρεπορτάζ έδινε και το στίγμα του θέματος: ‘’Οι χαρτογιακάδες, οι γραφειοκρατικές μαριονέτες με τα σκληρά κολάρα και τις τυποποιημένες συνήθειες, η μάζα που κινείται στους δρόμους, που στοιβάζεται στα λεωφορεία, που δέχεται αδιαμαρτύρητα το στοίβαγμα σε κάθε χώρο της σύγχρονης πόλης, οι συνέπειες και οι επιδράσεις της τεχνολογίας στον άνθρωπο, να,  η θεματογραφία και το μήνυμα του Γιάννη Γαϊτη, η καταγγελία του μέσα από τη τέχνη, που μας δείχνει από σήμερα στην γκαλερί Κοχλίας’’

Ο καλλιτέχνης μίλησε για  τη δουλειά του, ότι κάνει προσωπική τέχνη αφού πέρασε  από πολλές τεχνοτροπίες, από τον εξπρεσιονισμό, τον ντανταϊσμό, τον υπερεαλισμό, ότι δουλεύει σε πολλαπλή αναπαραγωγή των έργων του και εφαρμόζει τη ζωγραφική του στη μόδα, καθώς και για  τη νεολαία και τη σχέση του με τη Θεσσαλονίκη.  Ότι η δουλειά που εξέθετε στον Κοχλία είχε γίνει το τελευταίο δίμηνο στην Αθήνα, όπου είχε επιστρέψει από το Παρίσι μετά από παραμονή 20 χρόνων.

‘’Κάνοντας ανθρώπους λυτρώνομαι και γω’’

Είπε στη συνέντευξη ο Γαϊτης: ‘’Μαρτυρία ενάντια στην εποχή μας που ζούμε, είναι η ζωγραφική μου. Κάνοντας ανθρώπους λυτρώνομαι και γω. Αντιπροσωπεύω το σημερινό μας πρόβλημα και το παρουσιάζω με σύγχρονα μέσα. Οι ανθρώπινες φιγούρες στέκονται αποσβολωμένες, οραματίζονται αμπαλαρισμένες σε κιβώτια ή πίσω από παράθυρα σαν έξοδο φυγής…’’.

Ο Γαϊτης, έγραφα,  είναι ένας μεσήλικας (ήταν 49 χρόνων τότε), αλλά η δημιουργική τέχνη του τον κρατάει πάντα νέο. Εκτιμούσε και πίστευε στη νεολαία: ‘’Με ενδιαφέρει η νεολαία και με καταλαβαίνει καλύτερα., είπε. Την επανάσταση και τις σύγχρονες αλλαγές τα καταλαβαίνουν καλύτερα από μας.  Έχει μια ευαίσθητη δεκτικότητα και αποδοκιμάζει τα παλιά σύντομα. Η σημερινή νεολαία καταδικάζει τώρα  και τον γαλλικό ‘’Μάη’’ του ‘68’’

Μας είπε πώς πρώτη φορά εκθέτει  στη Θεσσαλονίκη, μετά από 28 χρόνια καλλιτεχνικής δραστηριότητας  και ότι εκτιμάει  ιδιαίτερα τον ιστορικό και καλλιτεχνικό πλούτο της  και τους σύγχρονες καλλιτέχνες της πόλης. Ότι είχε ξανάρθει στην πόλη παλιότερα με άλλη ιδιότητα. Το 1948,  όταν οργάνωσε μια δωρεά – έκθεση  της Γαλλίας προς τον ελληνικό λαό με έργα Πικάσο, Μπρακ, Λεζέ και άλλους ζωγράφους. Επίσης ήρθε το 1957 ως καλλιτεχνικός σύμβουλος της γαλλικής τηλεόρασης για το φιλμ ‘’Πεντζίκης και Θεσσαλονίκη’’ με μουσική του Μίκη Θεοδωράκη.

‘’Ο ‘Κοχλίας’ είναι μια γκαλερί ανοιχτή στην ποιότητα…’’

Δηλώσεις για την γκαλερί του έκανε και ο Κώστας Λαχάς : Ο Κοχλίας  είναι μια επαγγελματική  γκαλερί ανοιχτή σε όλους. Δεν έχει  σχέση με ομάδες ούτε με γκαλερί. Είναι ανοιχτή στην ποιότητα.  Ότι πρέπει να διαχωρίσουμε τη θέση μας με τις αίθουσες των ξένων αποστολών (Γαλλικό Ινστιτούτο, Γκαίτε) και τα κορνιζοποιεία –γκαλερί.  Ότι θα δημιουργήσει μια συλλογή χαρακτικών εκλεκτών ζωγράφων κλπ. και ανακοίνωσε τις προσεχείς εκθέσεις που  θα ακολουθήσουν στη γκαλερί, με Σαχίνη, Καρρά, Κατζουράκη, Κοντογιάννη, ομαδική έκθεση Θεσσαλονικών ζωγράφων.

Ο Κώστας Λαχάς (1936-2014) σε ώριμη ηλικία μπροστά σε πίνακές του.

Τα εγκαίνια το βράδυ ήταν λαμπρά. Χαρακτηρίστηκαν ως γεγονός ιδιαίτερης σημασίας για τα καλλιτεχνικά πράγματα και την πόλη, με την παρουσία πλήθους πνευματικών ανθρώπων, καλλιτεχνών, φιλότεχνων, αλλά και πολλών επισκεπτών από άλλους χώρους. Το φιλόξενο υπόγειο του ‘’Κοχλία’’ αδυνατούσε να χωρέσει το πλήθος που περίμενε αγόγγυστα έξω στο πεζοδρόμιο για να πάρει σειρά να δει την έκθεση. Ήταν μια  εξαιρετική εκδήλωση, σε διάχυτο κλίμα ευφορίας και αισιοδοξίας,  που προεικόνιζε την επιτυχή πορεία του Κοχλία στα καλλιτεχνικά δρώμενα της Θεσσαλονίκης.

Εκδήλωση στη γκαλερί ”Κοχλίας” . Ο Λαχάς στο βήμα, δεξιά με τα άσπρα μαλλιά ο Νίκος Γαβριή Πεντζίκης. Η σημαντικότερη γκαλερί της πόλης έκλεισε το 1986.

Ο Γαϊτης έφυγε νωρίς από τη ζωή  το 1984 σε ηλικία 61 χρόνων, ο Λαχάς  με μεγαλύτερη πείρα και προσφορά, το 2014. Ωστόσο, και οι δυο τους άφησαν ανεξίτηλο και ενεργό το αποτύπωμά τους. Χαίρομαι ιδιαίτερα που η αποψινή εκδήλωση του ‘Ειρμού’ στάθηκε αφορμή να τιμήσουμε και να θυμηθούμε με νοσταλγία και συγκίνηση δυο καλούς φίλους και εκλεκτούς δημιουργούς…’’

Χ.ΖΑΦ.