Νοσταλγικό, συγκινητικό, ενημερωτικό, αγαπησιάρικο, είναι το καλαίσθητο φωτογραφικό λεύκωμα ‘’Θεσσαλονίκη, μια πόλη ανθρώπων – φωτογραφίες του 20ού αιώνα’’, με το οποίο χαιρέτησε το 2017 η ρέκτρια Πολιτιστική Εταιρία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος (ΠΕΕΒΕ). Είναι μια σφαιρική αποτύπωση ανθρώπων, βλεμμάτων, ιστορικών στιγμών και μεταμορφώσεων της περιπόθητης πόλης στη διάρκεια του τελευταίου συναρπαστικού αιώνα.
Στο φωτογραφικό λεύκωμα καταγράφεται σε εκθαμβωτικά πλάνα το ταξίδι της Θεσσαλονίκης στον 20ό αιώνα από την τελευταία δεκαετία της τουρκοκρατούμενης πόλης ως την αυγή του 21ου αιώνα: η καθημερινότητα των ανθρώπων της, η αρχιτεκτονική και πολεοδομική μεταμόρφωση, οι εθνικές συμφορές και εξάρσεις, οι πόλεμοι και οι ποικιλώνυμοι κατακτητές της, ο πολιτισμός και οι αγώνες για πρόοδο, οι συρμοί και η μόδα κάθε εποχής. Αλλά προπαντός τα ανθρώπινα συναισθήματα, η χαρά και η λύπη, ο αγώνας για ζωή και το πάθος για αλλαγή, όπως αποτυπώθηκαν στα πρόσωπα από δεκάδες φωτογράφους σε ιστορικές ώρες της πόλης και σε απλές στιγμές για τα οικογενειακά λευκώματα και τους φακέλους αλληλογραφίας των αγαπημένων τους.
Αγνώστου φωτογράφου, η Εγνατία οδός στην κατοχή, 1942, οικογενειακό αρχείο Τέτας Μακρή.
Οι συντελεστές του λευκώματος κατάφεραν να συνταιριάσουν το ιδιωτικό με το δημόσιο, το ιστορικό δρώμενο με το ιδιωτικό, το κορυφαίο γεγονός με το επουσιώδες και το ασήμαντο, γνωστές και άγνωστες φωτογραφίες του αιώνα, με αποτέλεσμα να εκφράσουν συνοπτικά τα γνωρίσματα των εποχών, τη μαγεία του παρελθόντος χρόνου, να ζωντανέψουν μέσα από τη φωτογραφική μνήμη επάλληλες εποχές, χαμένα πρόσωπα, γεγονότα που σφράγισαν την πόλη, να φυσήξουν τη σκόνη του χρόνου και να ξυπνήσουν μνήμες που έχουν καταχωθεί σε φωτογραφικά αρχεία, παλαιοπωλεία και οικογενειακές συλλογές. Επιμελητές του λευκώματος είναι ο Ηρακλής Παπαϊωάννου και η Ευδοξία Ράδη, την ιδέα του εγχειρήματος είχε ο Κώστας Μπλιάτκας και τον σχεδιασμό του βιβλίου ο Άρις Γεωργίου και η Ελένη Τσιτσιμπίκου. Το γεγονός ότι επιμελητές του λευκώματος είναι ειδικοί μελετητές και μάνατζερ της φωτογραφίας δημιούργησε αξιόπιστο και αντικειμενικό αποτέλεσμα.
Αγνώστου φωτογράφου, συγκέντρωση στην πλατεία Αγίας Σοφίας στις 2 Νοεμβρίου 1944 για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, Μουσείο Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς «Χρήστος Καλεμκερής».
‘’Το αφιέρωμα αυτό, όπως σημειώνει στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου ο εκ των επιμελητών του λευκώματος και διευθυντής του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης Ηρακλής Παπαϊωάννου, είναι τελικά ένας φόρος τιμής στα βλέμματα [των προγόνων μας που έζησαν στην πόλη], που μας απευθύνονται, συχνά ανώνυμα όπως αυτά των φωτογράφων του, χωρίς να μας έχουν συναντήσει, μέσα από την ευάλωτη χάρτινη αθανασία τους. Τα βλέμματα αυτών που διέσχισαν τη Θεσσαλονίκη ως ταξιδιώτες και μαχητές, εκείνων που δεν θέλησαν να την αποχωριστούν, όσων άστοργα έδιωξε από κοντά της ή δεν μπόρεσε να προστατεύσει από το μένος των καιρών. Όσων την αγάπησαν, τη μίσησαν, έγραψαν στίχους και νότες γι’ αυτήν, ερωτεύτηκαν και έδωσαν συνέχεια στο ακριβό φαινόμενο της ζωής μέσα στα γνωστά ή άγνωστα τείχη της… Όμοια το αφιέρωμα συνιστά φόρο τιμής σ’ όλη την ενέργεια που συσσωρεύτηκε, διοχετεύτηκε, σκορπίστηκε, χαραμίστηκε μέσα από τα κύματα της ιστορίας και των φυσικών φαινομένων που έσκασαν στις πλάτες των ανθρώπων, σαρώνοντας την πόλη ξανά και ξανά και σημαδεύοντας ανεξίτηλα το πρόσωπό της….’’
Άρις Γεωργίου, Πλατεία Μακεδονομάχων, 1977.
Φωτογράφοι και οι συλλέκτες
Στο λεύκωμα δημοσιεύονται φωτογραφίες γνωστών και διάσημων φωτογράφων του αιώνα, φωτογράφων που δεν ξέρουμε το όνομά τους και μάχιμων φωτογράφων των τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα. Από το σύνολο των 160 φωτογραφιών που παρατίθενται μεγάλο ποσοστό προέρχεται από φωτογραφικά αρχεία μεγάλων μουσείων και ιδρυμάτων της χώρας (Φωτογραφίας, Μπενάκη, Εβραϊκό, ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, Προσφυγικού Ελληνισμού, Αρχείο Μακεδονίας, ΚΙΘ, Μακεδονικού Αγώνα, «Χρήστος Καλεμκερής» Καλαμαριάς, ΟΛΘ, Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης κ.α.). Πολλοί μερακλήδες συλλέκτες πρόσφεραν ‘’διαμάντια’’ από τις σπάνιες συλλογές τους για τις οποίες ξόδεψαν μεράκι, κόπο και χρήματα. Αξίζει να μνημονευτούν: Αντρέας Ασσαέλ, Γιώργος Γιαννόπουλος, Γεώργιος Κωνσταντινίδης, Σπύρος Λαζαρίδης, Μάνος Μαλαμίδης, Γιάννης Μέγας, Βύρων Μήτος, Χρήστος Μπρούφας, Άρης Παπατζήκας, Νίκος Πολίτης, Νίκος Τόλης, Μιχάλης Τσάγκαρης, Αλέκος και Λένα Χαΐτογλου, Βαγγέλης Φυσίκας. Όπως και αρκετοί ιδιώτες ερασιτέχνες φωτογράφοι και οικογένειες της πόλης που άνοιξαν στο φως τα οικογενειακά τους λευκώματα.
Αγνώστου φωτογράφου, αρκουδιάρης, Καλαμαριά 1950-55, συλλογή Άρη Παπατζήκα.
Μάχιμοι φωτογράφοι συνέβαλαν στην πληρότητα του λευκώματος. Είναι, παλιοί και νέα φυντάνια του φωτορεπορτάζ και της επαγγελματικής φωτογραφίας: Αλέξανδρος Αβραμίδης, Serge Assier, Άρις Γεωργίου, Γιώργος Γιακουμίδης, Νίκος Γιακουμίδης, Ingo Dunnebier, Arthur Georgeson, Ινώ Ιωαννίδου, Στράτος Καλαφάτης, Γιώργος Κατσάγγελος, Νίκος Κουκής, Rolandlaboye, Ελένη Μαλιγκούρα, Χρύσα Νικολέρη, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Παναγιώτης Παπαδημητρόπουλος, Σίμος Σαλτιέλ, Δημήτρης Σοφικίτης, Στέργιος Τσιούμας.
Το πιο σημαντικό μέρος του λευκώματος, πέρα από τις εξαιρετικές φωτογραφίες των ανώνυμων φωτογράφων, είναι αντιπροσωπευτικά κομμάτια διάσημων φωτογράφων που αποτύπωσαν το βλέμμα τους στο ποικιλόμορφο γίγνεσθαι της πόλης και εξακοντίζουν την αισθητική παρουσίαση της ‘Θεσσαλονίκης, μιας πόλης ανθρώπων’’. Είναι οι παρακάτω πρωτοπόροι φωτογράφοι, των οποίων οι φωτογραφίες τους παραχωρήθηκαν από συλλογές μεγάλων μουσείων και ιδρυμάτων: Ο διάσημος Αρμένιος Paul Zepdji (καπνομάγαζο Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20ού αι,), Ανδρέας Μαυρίδης (κηδεία του βασιλιά Γεωργίου 1913), Γιώργος Λυκίδης (η φιλαρμονική του Παπαφείου Ορφανοτροφείου, 1925-30), Κλείτος Κύρου (κατάθεση στεφάνων σε μνημείο της γερμανοκατεχόμενης πόλης, 1943), Δημήτρης Χαρισιάδης (παιδικά παιχνίδια στα κάστρα, δεκαετία 1940), Βούλα Παπαϊωάννου (παλιά παραλία, 1950-55), Σωκράτης Ιορδανίδης (πολίτες παρακολουθούν παρέλαση ανεβασμένοι στα κατάρτια καϊκιών της παλιάς παραλίας, 1950-58), Γιάννης Κυριακίδης (φίλαθλοι σε γήπεδο του Σιντριβανίου, δεκαετία 1950), Ντίνος Παρασκευαϊδης (περιστεράς στην Νεάπολη, δεκαετία 1950), Κλέαρχος Γρηγορούδης (κατάστημα στην Τσιμισκή, 1953), Αφοι Μεγαλοοικονόμου (πλοίο με πολιτικούς πρόσφυγες από την Τασκένδη στο λιμάνι Θεσσαλονίκης, 1954), Δημήτρης Παπαδήμος (Εγνατία, 1960), Γιάννης Στυλιανού (παρέλεαση 1967), Δημήτρης Σούλας (Αγορά Μοδιάνο, 1974) κ.α.
Αγνώστου φωτογράφου, παραλία Νέας Κρήνης, 1935, Αρχείο Ελένης Γραμματικού και εγγονών, Νικολάου Χαλκιά και Ελένης Φατσή, Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού.
Οι σχολιαστές
Μια πρωτοτυπία που έχει το λεύκωμα της ΠΕΕΒΕ είναι ότι εννέα πνευματικοί άνθρωποι της πόλης σχολιάζουν εμβληματικές ή σημαντικές κατά τη γνώμη τους φωτογραφίες του βιβλίου, τις κρίνουν με τη δική τους ματιά, δίνουν προσωπικές ερμηνείες και συνδέουν τις παλιές εικόνες με την εποχή μας. Σχολιαστές είναι οι Γιώργος Αναστασιάδης, Άρις Γεωργίου, Γιάννης Επαμεινώνδας, Γιώργος Μουμουζιάς, Σοφία Νικολαΐδου, Ηρακλής Παπαϊωάννου, Σάκης Σερέφας, Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Περικλής Σφυρίδης. Φιλοξενούνται επίσης εκτενέστερα κείμενα των Σταύρου Ανδρεάδη, Ηρακλή Παπαϊωάννου, Σάκη Σερέφα, Άρι Γεωργίου και Σοφίας Νικολαϊδου.
Η άψογη οργάνωση και δημιουργία του λευκώματος από την ΠΕΕΒΕ ολοκληρώνεται με την εξαιρετική έκδοση του τόμου – όπως μας έχει συνηθίσει και με άλλα σπουδαία λευκώματα – από τον εκδοτικό οίκο University Studio Press της Θεσσαλονίκης.
Γιώργος Κατσάγγελος, εστιατόριο Όλυμπος – Νάουσα, 1992.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι μακράν το καλύτερο φωτογραφικό λεύκωμα που προβάλλει, ιστορικά και αισθητικά, τον 20ό αιώνα της Θεσσαλονίκης με πληρότητα, με τη συμμετοχή των αντιπροσωπευτικότερων φωτογράφων της πόλης και ξένων, που την αποτύπωσαν στο χαρτί και κληρονόμησαν το προσωπικό τους βλέμμα στην πόλη και τις νεότερες γενιές. Ένας νοσταλγικός οδηγός της διασωσμένης μνήμης και αψευδής μάρτυρας της χαμένης ζωής, της ξεχασμένης δράσης και των αφανών αλλαγών της πόλης στον ‘’αιώνα της Θεσσαλονίκης’’, τον 20ο αιώνα.
Χ.ΖΑΦ.
Οι φωτογραφίες που εικονογραφούν το θέμα και περιλαμβάνονται στο λεύκωμα ”Θεσσαλονίκη, μια πόλη ανθρώπων” παραχωρήθηκαν στο thessmemory.com από την ΠΕΕΒΕ. Ευχαριστούμε θερμά.
