Είναι μια ιστορική φωτογραφία, βγαλμένη παραμονές της εθνικής γιορτής της 25ης Μαρτίου του 1924. Ο Ναούμ Κατσανίκας, θείος του μικρού, κάθεται στο μαρσπιέ μιας αμερικανικής Φορντ και κρατά στην αγκαλιά του τον τετράχρονο ανιψιό του Κλείτο. Ο χαριτωμένος τσολιάς δεν είναι άλλος από τον μετέπειτα ποιητή Κλείτο Κύρου και η Φορντ είναι ένα από τα πρώτα μοντέλα που πουλούσε ο πατέρας του Σωτήρης Κύρου, ως αντιπρόσωπος της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας στη Θεσσαλονίκη.
Είναι ένα στιγμιότυπο μιας σειράς φωτογραφιών από το οικογενειακό λεύκωμα του Ναούμ Κατσανίκα που τραβήχτηκαν με πρωταγωνιστή μια μοντέρνα Φορντ Τ, που ανήκε στο γαμπρό του επ’ αδερφή, Σωτήρη Κύρου. Για να έχουμε την πλήρη σεκάνς της φωτογράφισης αξίζει να αναφερθούμε και στις άλλες δύο φωτογραφικές πλάκες που δημοσιεύονται από τους Γιώργο Αναστασιάδη και Ευάγγελο Χεκίμογλου στο λεύκωμα «Το πρόσωπο της μνήμης» (έκδοση University Studio Press), το οποίο παρουσιάζει μέσα από πόζες της οικογένειας Κατσανίκα και άλλα φωτογραφικά λευκώματα το ύφος και το ήθος της φωτογραφίας του μεσοπολέμου στη Θεσσαλονίκη.
Στις άλλες φωτογραφίες εναλλάξ, φωτογραφίζονται πάνω στην ανοιχτή Ford Τ, με μαζεμένη την «κουκούλα» της, ένα εξελιγμένο δημοφιλές μοντέλο που έβγαλε ο Χένρι Φορντ μαζικά κατακτώντας την παγκόσμια αγορά. Πάνω στη Φορντ εκτός από το θείο του Ναούμ και τον φουστανελοφόρο Κλείτο, συνωστίζονται ο πατέρας του Σωτήρης η μάνα του Ελένη, που είχε τελειώσει το ελληνικό γυμνάσιο του Πέραν στην Πόλη, η αδερφή της Μαριάνθη, η κουνάδια της Χρυσούλα και ο εξωοικογενειακός οδηγός της Φορντ. Οι επιβαίνοντες, για τις ανάγκες της πόζας, ντυμένοι με επίσημα ρούχα και καπέλα της ευρωπαϊκής μόδας χαμογελούν στο φακό, δίνοντας μια αριστοκρατική εικόνα που παραπέμπει σε αμερικάνικη ή ευρωπαϊκή μεγαλούπολη του μεσοπολέμου κι όχι στη Θεσσαλονίκη που ασφυκτιούσε από τα μιλιούνια προσφύγων του μικρασιατικού ελληνισμού.
Ο Κλείτος φαίνεται πως πόζαρε και άλλη χρονιά με τσολιαδίστικα, στην αγκαλιά τώρα του ευτυχισμένου πατέρα του Σωτήρη. Σε νηπιακή πάλι ηλικία, αλλά μεγαλύτερος αισθητά από την προηγούμενη φωτογραφία. Είναι πιο στρουμπουλός και φοράει διαφορετικό περίτεχνο γιλέκο. Η φωτογραφία ανήκει στο φωτογραφικό αρχείο του Κλείτου Κύρου που κατατέθηκε και φυλάσσεται στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη και παραχωρήθηκε ευγενώς για το ιστολόγιο -με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Αρχείων (9/Ιουνίου)- από τη φίλη, υπεύθυνη του ΕΛΙΑ, Μαργαρίτα Καλαφάτη. Ας είναι και μια φωτογραφική τρυφερή ανάμνηση του ποιητή για τα δεκάχρονα από το θάνατό του (2006).
Ο τσολιάς Κλείτος με τον πατέρα του Σωτήρη Κύρου (αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)
Ο μικρός τσολιάς βίωσε από την κούνια του την αριστοκρατική ατμόσφαιρα και τον νοσταλγικό ρεμβασμό, αλλά και την πατριωτική έξαρση φορώντας επετειακά την εθνική ενδυμασία, σύμφωνα με την παράδοση των Δυτικομακεδόνων γονιών του. Η μάνα του ήταν κόρη του Νικολάου Κατσανίκα από τη Βλάστη Κοζάνης, που πλούτισε ως εφοπλιστής και έμπορος σιταριού στη Ρουμανία και η ίδια με τα τέσσερα αδέρφια της σπούδασαν στην Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη. Από κακή διαχείριση όμως τα έχασε όλα και ήρθε στην Θεσσαλονίκη το 1912 όπου ξανάρχισε από την αρχή.
Ο πατέρας του Κλείτου Σωτήρης από το Νεστόριο Καστοριάς μετανάστευσε, όπως πολλοί Δυτικομακεδόνες, στο Σαίν Λιούις της Αμερικής όπου πήρε πτυχίο υπομηχανικού, δούλεψε για λίγο, αλλά δεν άντεξε και γύρισε στην πατρίδα φέρνοντας μαζί του μια μοτοσικλέτα, άγνωστο μεταφορικό μέσο στην Ελλάδα των αρχών του εικοστού αιώνα, όπου επικρατούσαν οι καρόδρομοι. Πολέμησε στους δυο βαλκανικούς πολέμους, συναγωνίστηκε ως Αμυνίτης με τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1916 και τελικά με τις γνώσεις του, τις γνωριμίες του και την καλή γνώση της αγγλικής ανέλαβε το 1920 αντιπρόσωπος της εταιρίας Φόρντ η οποία άνοιξε αυτή τη χρονιά γραφεία στη Θεσσαλονίκη. Ο εκθεσιακός της χώρος ήταν το ισόγειο νεοκλασικής οικοδομής στην οδό Ερμού και Καρόλου Ντιλ, εκεί που σήμερα υψώνεται το μέγαρο του ΟΤΕ. Το μοντέλο της Φορντ ήταν πασίγνωστο, αλλά οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες δεν άφηναν περιθώρια για αθρόες πωλήσεις. Μια μέρα, το 1925, ένα τρελό φορτηγό γκρέμισε μια μεσοτοιχία του καταστήματος με την έκθεση αυτοκινήτων που έπεσε πάνω στο Σωτήρη Κύρου. Τα γκρεμίδια του έσπασαν τα οστά της λεκάνης του και κατέστρεψαν τον ένα του πνεύμονα. Ταλαιπωρήθηκε στα νοσοκομεία και πήγε στο Νταβός της Ελβετίας για θεραπεία. Οταν γύρισε στην Θεσσαλονίκη εγατέλειψε τα αυτοκίνητα. Ασχολήθηκε με άλλες δουλειές, όπως με αντιπροσωπείες κινηματογραφικών ταινιών, κρατώντας όμως για προσωπική χρήση το αθάνατο μοντέλο της Φορντ Τ.
Οι παιδικές μνήμες του σημαντικού ποιητή της Θεσσαλονίκης Κλείτου Κύρου (1921-2006) κρατούν ενδυματολογικά βιώματα πατριωτισμού και κοσμοπολιτισμού και συναισθηματικές μνήμες από την αίσθηση της ταχύτητας και τα μοιραία πρόσωπα των συνεπιβατών της Ford T στα καλντερίμια της Θεσσαλονίκης και τους χωματόδρομους της Μακεδονίας.
Χ.ΖΑΦ.
Η φωτογραφία με τη Φορντ είναι από το λεύκωμα των Γιώργου Αναστασιάδη – Ευάγγελου Χεκίμογλου «Το πρόσωπο της μνήμης, η φωτογραφία στη Θεσσαλονίκη του μεσοπολέμου», έκδοση University Studio Press, Θεσσαλονικη 1998.
Η φωτογραφία του μικρού Κλείτου με τον πατέρα του ανήκει στο φωτογραφικό αρχείο του Κλείτου Κύρου που φυλάσσεται στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη.
