Πρόσφατα (Φεβρουάριος 2017) αναζωπυρώθηκε το θέμα της ανέγερσης ενός εθνικού μνημείου προς τιμήν των αγωνιστών του 1821. Είναι το περίφημο «τάμα του Έθνους» που μετράει δυο αιώνες… προτάσεων και απορρίψεων. Στο μεσοπόλεμο το Πανελλήνιο Ηρώο επρόκειτο να γίνει στη Θεσσαλονίκη, στο Σέιχ Σού, αλλά κι αυτή η πρόταση ματαιώθηκε. Το ολυμπιακό στάδιο της Θεσσαλονίκης κατασκευάστηκε το 1960 με χρήματα κληροδοτήματος του μεγάλου ευεργέτη Λυσίμαχου Καυταντζόγλου, τα οποία αρχικά προορίζονταν για την ανέγερση του Πανελλήνιου Εθνικού Ηρώου! Μια συναρπαστική ξεχασμένη ιστορία…
Το Καυταντζόγλειο στάδιο, που εκπροσώπησε επάξια τη Θεσσαλονίκη στους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004, το πρώτο σύγχρονο στάδιο ολυμπιακών προδιαγραφών της χώρας, οφείλει την ύπαρξή του χάρη σε μια μεγάλη οικογένεια ευπατριδών Θεσσαλονικιών και στην αξιοποίηση ενός κληροδοτήματος που είχε άλλο στόχο ο δωρητής του!
Η παλιά οικογένεια του Ιωάννη Γούτα Καυταντζόγλου, εμπόρου της Θεσσαλονίκης και μέλους της Φιλικής Εταιρείας, που πήρε μέρος στον αγώνα της ανεξαρτησίας και φυγαδεύτηκε το 1821 στη Γαλλία για να σωθεί, άφησε στην ιστορία τρία προβεβλημένα μέλη της: τον Λύσανδρο Καυταντζόγλου (1811-1885), που θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες της σύγχρονης Ελλάδας, ο γιος του Λυσίμαχος, νομικός και διπλωμάτης (1870-1932) και ο αδερφός του προηγούμενου, Ιωάννης (1873-1930), που διατέλεσε βουλευτής Θεσσαλονίκης και υπουργός. Ο πιο διάσημος της ιστορικής θεσσαλονικιώτικης οικογένειας υπήρξε ο Λύσανδρος, που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε αρχιτεκτονική στην Ιταλία και τη Γαλλία, ξεκίνησε την επαγγελματική σταδιοδρομία του από την Κωνσταντινούπολη πριν φτάσει το 1843 στην Αθήνα και αναλάβει πρώτος διευθυντής του «Σχολείου Τεχνών», του πρώτου Πολυτεχνείου της Αθήνας.
Ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου (1811-1885), απόγονος οικογένειας αγωνιστών της Θεσσαλονίκης και μεγάλος αρχιτέκτονας του κλασικισμού στν Αθήνα. Είναι ο πρώτος που σχεδίασε το 1838 το “Ηρώον Εθνικόν εις μνήμην των υπέρ πατρίδος Ελλήνων και Φιλελλήνων”.
Ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου με το αρχιτεκτονικό του έργο συνέβαλε στη δημιουργία της νεοκλασική εικόνας της Αθήνας κατά το 19ο αιώνα. Σημαντικά έργα του είναι το Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Αρσάκειο, οι εκκλησίες του Αγίου Κωνσταντίνου, Αγίας Ερήνης και Αγίου Γεωργίου Καρύτση, το οφθαλμιατρείο Αθηνών και άλλα δημόσια και ιδιωτικά οικοδομήματα.
Το Πανελλήνιον Ηρώον
Ανάμεσα στα σχέδια που έκανε το 1838 ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου ήταν και το Ηρώο της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά μετά από παλινωδίες της κρατικής αρχής αυτό το καλλιμάρμαρο μνημείο δεν στάθηκε δυνατό να ανεγερθεί στην ελληνική πρωτεύουσα. Γι΄αυτό το λόγο ο γιος του Λυσίμαχος, αποφάσισε να κάνει πραγματικότητα το όνειρο του πατέρα του και το οφειλόμενο χρέος προς τους αγωνιστές της ελληνικής επανάστασης. Με μια διαφορά, το Ηρώον, ένα επιβλητικό κυκλικό αρχιτεκτονικό μνημείο με μαρμάρινες κολόνες, θα στηνόταν στην πατρίδα της οικογένειας Καυταντζόγλου, τη Θεσσαλονίκη. Έτσι, η μεγάλη περιουσία της οικογένειας με κληροδότημα διατέθηκε για την ανέγερση του Ηρώου που θα στηνόταν, σύμφωνα με την επιθυμία του δωρητή, στην κορυφή του Σέιχ Σου!
Με τη διαθήκη του το 1931 ο Λυσίμαχος Καυντζόγλου “κατέλιπεν άπασαν την περιουσίαν του δια την ανέγερσιν εν Θεσσαλονίκη Πανελληνίου Ηρώου των από Αλώσεως του Βυζαντινού Κράτους μέχρι τότε και εφεξής αγωνισθέντων και μαρτυρησάντων υπέρ της ελληνικής ελευθερίας, επιστήμης και φυλής, συμπεριλαμβανομένων και των μελών της Φιλικής Εταρείας, μεταξύ των οποίων μέλος και χρηματοδότης υπήρξεν ο πάπος αυτού Ιωάννης Γούτα Καυταντζόγλου”.
Λυσίμαχος Καυταντζόγλου (1870-1932) . Πάνω, πορτρέτο του σε ελαιογραφία εποχής και κάτω ο ανδριάντας του έξω από το Καυταντζόγλειο.
Όμως το Κληροδότημα Λυσίμαχου Καυταντζόγλου έμεινε ανενεργό για χρόνια στην Αθήνα ως τη δεκαετία του 1950. Όταν «ανακαλύφτηκε» στα αζήτητα, έγινε προσπάθεια από την πολιτική ηγεσία της εποχής να πειστούν οι κληρονόμοι, ώστε να αλλάξει η «βούληση του διαθέτη» και να δοθούν τα χρήματα για την ανέγερση ενός σύγχρονου σταδίου στη Θεσσαλονίκη που θα φέρει το όνομα της οικογένειας.
Οι κληρονόμοι συμφώνησαν κι έτσι τον Οκτώβριο του 1956 ψηφίστηκε από τη βουλή η διάθεση της περιουσίας του Ιδρύματος Καυταντζόγλου για την ανέγερση του εθνικού σταδίου και σε ένα μήνα άρχισαν οι εργασίες. Βέβαια για την ολοκλήρωση των έργων διατέθηκαν και σημαντικά συμπληρωματικά κρατικά κονδύλια. Σε σύντομο χρόνο το στάδιο ολοκληρώθηκε και τα εγκαίνια τελέστηκαν με λαμπρότητα, με γυμναστικές επιδείξεις σχολείων, από τον πρωθυπουργό Κων. Καραμανλή στις 27 Οκτωβρίου του 1960, παρουσία χιλιάδων Θεσσαλονικιών που είχαν κατακλύσει ασφυκτικά τις κερκίδες του νεόδμητου σταδίου.
«Το μεγαλύτερο στάδιο της χώρας»
Το Καυταντζόγλειο ήταν το μεγαλύτερο στάδιο της χώρας ως την ανέγερση του Ολυμπιακού σταδίου στην Αθήνα το 1982, με 50.000 θέσεις. Στον περιβάλλοντα χώρο, σε έκταση 10 εκταρίων, αναπτύχθηκαν βοηθητικά γήπεδα για την άθληση και προπόνηση αθλητών, ενώ κάτω από τις κερκίδες στεγάστηκαν διάφοροι αγωνιστικοί και βοηθητικοί χώροι του αθλητικού συγκροτήματος. Πέρα από τη διοργάνωση μεγάλων τοπικών, περιφερειακών και πανελλήνιων αγώνων στίβου, στο Καυταντζόγλειο γίνονταν επί χρόνια οι γυμναστικές επιδείξεις των σχολείων της Θεσσαλονίκης.
Πανοραμική εικόνα του ολυμπιακού Καυταντζογλείου σταδίου, μετά τις εκσυγχρονιστικές παρεμβάσεις του, πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004
Από το 1961 το εθνικό στάδιο της πόλης χρησιμοποιήθηκε ως έδρα για τους αγώνες της ποδοσφαιρικής ομάδας του Ηρακλή. Ο πρώτος επίσημος ποδοσφαιρικός αγώνας έγινε τον Νοέμβριο του 1960 ανάμεσα στις ομάδες της Α΄ Εθνικής Θερμαϊκού – Ηρακλή, που έληξε με 2-1 υπέρ του Θερμαϊκού. Το εναρκτήριο γκόλ στην ιστορία του σταδίου έβαλε ο Πλαστήρα Ξυλάς του Θερμαϊκού και αργότερα δόξα του Ηρακλή. Το ρεκόρ προσέλευσης κοινού στο Καυταντζόγλειο σημειώθηκε τον Ιανουάριο του 1971 στον αγώνα Ηρακλή-Παναθηναϊκού, στον οποίο κόπηκαν 45.634 εισιτήρια. Παράλληλα, στις εγκαταστάσεις στίβου του σταδίου γινόταν η προπόνηση αθλητών της Βόρειας Ελλάδας. Το Καυταντζόγλειο εκσυγχρονίστηκε πλήρως κατά τη διετία 2003-4, ως ολυμπιακό στάδιο, καθώς τον Αύγουστο του 2004 φιλοξένησε ολυμπιακούς αγώνες ποδοσφαίρου.
Στιγμιότυπο από την παρέλαση και τους αγώνες σχολείων της Θεσσαλονίκης κατά την ημέρα των εγκαινίων του Καυταντζογλείου, τον Οκτωβρίου του 1960.
Το Καυταντζόγλειο στάδιο δημιουργήθηκε από την μετατροπή ενός κληροδοτήματος μιας οικογένειας ευπατριδών της Θεσσαλονίκης, το κονδύλιο της οποίας επρόκειτο να διατεθεί για την ανέγερση του Εθνικού Πανελλήνιου Ηρώου για τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας του Έθνους. Παρόλο που η ιδέα της ανέγερσής του θεωρήθηκε μεγαλοϊδεατική, που χάθηκε μαζί με την συντριβή της Μεγάλης Ιδέας, και απαξιώθηκε με την υιοθεσία του και την θρησκευτική μετάπλασή του από εθνικιστικά και δικτατορικά μορφώματα, το αυθεντικό «τάμα του Έθνους» παραμένει ένα υπερήμερο ανεκπλήρωτο εθνικό χρέος…
Χ.ΖΑΦ.
