Στο Πεδίο του Άρεως πραγματοποιήθηκαν οι 14 πρώτες εκθέσεις του θεσμού, με περιορισμένη επίσημη συμμετοχή χωρών αλλά με μεγάλη προσέλευση κόσμου. Η 15η προπολεμική ΔΕΘ οργανώθηκε για πρώτη φορά στις νέες σύγχρονες εγκαταστάσεις της, αλλά έκλεισε πρόωρα λόγου του πολέμου. Η αναστολή της λειτουργίας της διατηρήθηκε σ’ ολόκληρη την πολεμική δεκαετία ως το 1951!
Από τη δεύτερη κιόλας διοργάνωση η Διεθνής Εκθεση Θεσσαλονίκης παγίωσε την ακτινοβολία της και το κύρος της, τόσο στην ελληνική όσο και στη διεθνή αγορά. Το κυριότερο όμως χαρακτηριστικό της αποδοχής από το κοινό ήταν η κοσμοσυρροή, η οποία χρόνο με το χρόνο μεγάλωνε εντυπωσιακά. Η μόνη εξαίρεση μειωμένης προσέλευσης επισκεπτών ήταν το 1928, εξαιτίας της επιδημίας του δάγκειου πυρετού στη Μακεδονία. Καθόλη τη διάρκεια της προπολεμικής περιόδου, από το 1926 ως το 1939, πραγματοποιήθηκαν στο Πεδίο του Αρεως 14 διοργανώσεις με βασικό στοιχείο την προϊούσα άνοδο σε αριθμό επισκεπτών και εκθετών.
Ο τοπικός τύπος που αγκάλιασε με μια δόση υπερβολής θα λέγαμε την Έκθεση, κάλυπτε τις εκδηλώσεις της ΔΕΘ με λεπτομερές καθημερινό ρεπορτάζ αφιερώνοντας μεγάλο χώρο των εφημερίδων κι αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο τον κράχτη για τους Έλληνες επισκέπτες. Ο Τύπος και όλες οι εκδηλώσεις τόνιζαν υπερβολικά το διεθνή χαρακτήρα της έκθεσης. Η καμπάνια μέσω του Τύπου ήταν σταθερός στόχος των διοργανωτών που απέβλεπε στην μεγαλύτερη προσέλκυση επισκεπτών, γεγονός που προϊδέαζε έμμεσα και την αύξηση των εκθετών. Τακτικές ήταν και οι καταχωρήσεις της ΔΕΘ στον Τύπο με τις οποίες καλούνταν οι παραγωγοί να δηλώσουν συμμετοχή στην Έκθεση.
Οι διεθνείς συμμετοχές
Στην πραγματικότητα η ΔΕΘ στα πρώτα χρόνια της δεν ήταν άλλο παρά μια συγκροτημένη βιτρίνα προώθησης των εξαγωγών διαφόρων χωρών προς την τοπική αγορά και τα Βαλκάνια, μέσω κυρίως των τοπικών εμπορικών αντιπροσώπων που απέβλεπαν στη διεύρυνση των λιανοπωλητών των προϊόντων τους. Τα εκθέματα, πέρα από τα προϊόντα εθνικού κύρους και εντυπωσιασμού, ήταν είδη καταναλωτισμού από τρόφιμα, υφάσματα, ενδύματα και είδη οικιακής χρήσης. Η παρουσίαση γίνονταν με τους τοπικούς ή εμπορικούς αντιπροσώπους των εταιριών, ενώ σε όλη αυτή την περίοδο ήταν περιορισμένη η επίσημη συμμετοχή χωρών. Τα προϊόντα βαριάς βιομηχανίας ήταν ελάχιστα και όσες φορές παρουσιάζονταν από βιομηχανικές χώρες, όπως η Ιαπωνία ή Γερμανία ή η ΕΣΣΔ, αφορούσαν αγροτικά μηχανήματα που απευθύνονταν στους Έλληνες αγρότες.
Η επίσημη συμμετοχή χωρών κατά την προπολεμική περίοδο δεν ξεπέρασε κατά έτος τις οχτώ χώρες, ενώ η συνολική συμμετοχή έφτασε τις 20 χώρες. Από τις δύο επίσημες συμμετοχές με δικά τους περίπτερο το 1926 έφτασαν το 1939 στις οχτώ χώρες. Συνολικά πήραν μέρος επίσημα στις προπολεμικές διοργανώσεις οι Ουγγαρία, Σοβιετική Ένωση, Πολωνία, Ελβετία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία, Ιαπωνία, Αλβανία, Κύπρος, Τσεχοσλοβακία, Αίγυπτος, Ιταλία, Σουηδία, Τουρκία, Φινλανδία, Δανία, Νορβηγία.
Η ελληνική παραγωγή
Αν και η βιομηχανική και αγροτική παραγωγή της νότιας Ελλάδας δεν αντιπροσωπεύτηκε ανάλογα με τον όγκο της και ήταν περιορισμένη στη ΔΕΘ, εντούτοις σε γενικές γραμμές η ΄Εκθεση στάθηκε αντιπροσωπευτικό βήμα προβολής της συνολικής ελληνικής παραγωγής. Η έκθεση των πρώτων χρόνων υπήρξε προνομιακός χώρος προβολής των βασικών προϊόντων της ελληνικής βιομηχανίας που ήταν η υφαντουργία, η νηματουργία, τα τρόφιμα, τα ποτά, ο κλάδος των χημικών και τα καπνά.
Οι πρώτες πέντε εκθέσεις ως το 1930 χαρακτηρίζονταν από μια προτίμηση ξένων καταναλωτικών προϊόντων. Μετά όμως το οικονομικό κραχ του 1929 σημειώθηκε και στην ελληνική οικονομία, που είχε την αντανάκλασή της και στην Έκθεση, επιστροφή στην εσωτερική παραγωγή και την τοπική αυτάρκεια. Έτσι σε όλες σχεδόν τις διοργανώσεις της δεκαετίας του 1930 κυρίαρχη θέση έχουν τα ελληνικά προϊόντα, οι ελληνικές καινοτομίες και προπαντός τα αγροτικά προϊόντα που παίρνουν υπερβολική δημοσιότητα στον ελληνικό Τύπο. Πρωτοφανή σε όγκο καρπούζια ή κολοκύθες, τεράστια τσαμπιά σταφύλια ή καλαμπόκια είναι στοιχεία που εκφράζουν για τους διοργανωτές και εκθέτες την πρόοδο της ελληνικής γεωργίας. Στις προπολεμικές εκθέσεις υπάρχουν ολόκληρα περίπτερα εταιριών ή αγροτικών οργανισμών με γεωργικά είδη ή προϊόντα επεξεργασίας τους, όπως ο Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός, τα καπνά διαφόρων βιομηχανιών (Ματσάγγου κ.α.), περιοχών (Ξάνθης, Εράτυρας, Χρούπιστας-Άργους Ορεστικού κλπ), ποτών (Βότρυς, Μεταξά, Μπουτάρη κλπ.) και άλλα. Τις τελευταίες μέρες κάθε διοργάνωσης δίνονταν σε προϊόντα-εκθέματα (γεωργικά και βιομηχανικά) και ειδικά βραβεία που αποτελούσαν μεγάλη προβολή για τους βραβευμένους.
Πέρα από τα βιομηχανικά και γεωργικά προϊόντα στις προπολεμικές διοργανώσεις παρουσιάζονται και διάφορες καλλιτεχνικές εκθέσεις, ενώ μεγάλη δημοφιλία είχαν οι κινηματογραφικές προβολές της έκθεσης που έδειχναν πέρα από τα εκθεσιακά δρώμενα και τα διεθνή επίκαιρα και διάφορα ντοκιμαντέρ από την οικονομική πρόοδο και την αναπτυξιακή δραστηριότητα της χώρας. Η επέκταση των δραστηριοτήτων της ΔΕΘ πέρα από τις εμπορικές και σε πολιτισμικές εκδηλώσεις ήταν από τα βασικά ενδιαφέροντα των διοργανωτών που εκδηλώθηκε έμπρακτα στη μεταπολεμική φάση του θεσμού.
Υψηλές παρουσίες
Με στόχο τη μεγαλύτερη προβολή, τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της Έκθεσης συνδέθηκαν με την παρουσία σημαντικών πολιτικών προσωπικοτήτων Ελλήνων και ξένων. Οι επισκέψεις των υψηλών προσώπων προβάλλονταν δημοσιογραφικά και φωτογραφικά και προσελκύουν το ενδιαφέρον και την συρροή μεγάλου κοινού.
Τον 1928 επισκέφτηκε τα περίπτερα της Έκθεσης ο Ελευθέριος Βενιζέλος, συνοδευόμενος από τον Γάλλο στρατηγό Φρανς ντ’ Εσπεραί που διατέλεσε διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων της Αντάντ (Γάλλων και Αγγλων) κατά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, που είχε έδρα τη Θεσσαλονίκη. Το 1930 έφθασε στο χώρο της ΔΕΘ ο αντιβασιλέας του Ουγγρικού θρόνου επισκεπτόμενος εκτός από το περίπτερο της πατρίδας του και άλλους χώρους. Το 1934 οι διοργανωτές της ΔΕΘ υποδέχτηκαν με τιμές το διάδοχο της Σουηδίας Γουστάβο και την πριγκίπισσα Ίνγκριντ. Δεν παρέλειψε να εγκαινιάσει την έκθεση και ο Ιωάννης Μεταξάς, ένα μήνα μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου. Με το πρόσχημα των ειρηνικών προθέσεων της ΔΕΘ γίνονταν όλοι δεκτοί στο χώρο της.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, συνοδευόμενος από τον Γάλλο στρατηγό Φρανς ντ’ Εσπεραί, που διατέλεσε διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων της Αντάντ (Γάλλων και Άγγλων) κατά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο με έδρα τη Θεσσαλονίκη, στην ΔΕΘ του 1928.
Αναζήτηση νέου χώρου
Με την αύξηση των εκθετών, τη ζήτηση χώρων και την δημιουργία νέων μόνιμων περιπτέρων, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1930 γίνεται αισθητή η ανάγκη μεταφοράς της Έκθεσης σε άλλο μεγαλύτερο γήπεδο. «Με την συμπλήρωσιν της πρώτης δεκαετίας της ζωής της Εκθέσεως – σημειώνεται σε ένα επίκαιρο έντυπο της ΔΕΘ- θεμελιούται ακλονήτως και καθιερούται πλέον ο θεσμός, ενώ εκ παραλλήλου γίνεται σαφές ότι επιβάλλεται η μεταφορά της ΔΕΘ εις άλλον χώρον, επιφανείας τουλάχιστον 80.000 τ.μ. και η ανέγερσις μεγαλυτέρων μονίμων και πλέον συγχρόνων από απόψεως αρχιτεκτονικής μορφής περιπτέρων. Ήδη αρχίζουν συζητήσεις και συσκέψεις των οποίων το αποτέλεσμα εκδηλώνεται κατά την επομένη τετραετίαν».
Ήδη όμως από το 1935 παραχωρείται τμήμα των νέων εγκαταστάσεων, ενώ συνεχίζεται η παλιά έκθεση με υποτονική δράση σχετικά με την ανάπτυξη των περιπτέρων στο πεδίο του Άρεως. Αν και προκηρύσσεται πανελλήνιος διαγωνισμός για την εκπόνηση σχεδίων των νέων εγκαταστάσεων της ΔΕΘ, η έκθεση του 1937 παρουσιάζει μεγάλη ζήτηση κατά 2000 τ.μ. περισσότερα από την προηγούμενη διοργάνωση.
Το ρεκόρ από άποψη κρατικών συμμετοχών στις προπολεμικές εκθέσεις πραγματοποιείται το 1938, στην οποία συμμετέχουν οχτώ χώρες. Το 1939 διοργανώνεται η 14η έκθεση που είναι και η τελευταία που έγινε στο πεδίο του Άρεως. Την επόμενη χρονιά η 15η έκθεση λειτούργησε στις νέες εγκαταστάσεις της. Τον πυρήνα των νέων εγκαταστάσεων αποτελούσε το ποδοσφαιρικό γήπεδο του Άρη και ο προσφυγικός συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής που απαλλοτριώθηκαν από το κράτος για να εγκατασταθεί η ΔΕΘ. Στήθηκαν αρκετά καινούργια κτήρια και τον Σεπτέμβριο του 1940 εγκαινιάστηκε με επισημότητα στο νέο χώρο της. Σ’ αυτήν την διοργάνωση συμμετείχαν επίσημα η Γερμανία, η Βουλγαρία η Γιουγκοσλαβία και η Τουρκία. Το κλίμα όμως του πολέμου και οι επεκτατικές διαθέσεις του Χίτλερ και του Μουσολίνι επηρέασαν αισθητά και την Έκθεση που αναγκάστηκε να αναστείλει τη λειτουργία της νωρίτερα από την προγραμματισμένη ημερομηνία. Άνοιξε τις πύλες της στις 22 Σεπτεμβρίου κι έκλεισε στις 22 Οκτωβρίου, μια βδομάδα πριν από την κήρυξη του πολέμου. Πολλοί μάλιστα εκθέτες δεν μπόρεσαν να πάρουν έγκαιρα τα εκθέματά τους από τα περίπτερα…
Η πολεμική δεκαετία
Στην πολεμική δεκαετία, από το Σεπτέμβριο 1940 ως το Σεπτέμβριο του 1951, η ΔΕΘ εξαιτίας της έκρυθμης κατάστασης έμεινε αδρανής. Οι καινούργιες εγκαταστάσεις της καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν από τα στρατεύματα κατοχής που τα μετέτρεψαν σε γραφεία και στρατιωτικούς κοιτώνες. Πριν μάλιστα εγκαταλείψουν την πόλη οι ναζί πυρπόλησαν μερικές εγκαταστάσεις της. Στα χρόνια του εμφυλίου τα σύγχρονα κτήρια χρησιμοποιήθηκαν ως αποθηκευτικοί χώροι και τελικά αποδόθηκαν το 1950 για να επαναλειτουργήσει μέσα από τις στάχτες και την σμπαραλιασμένη οικονομία της χώρας ο ιστορικός θεσμός. Μια νέα, όμως, λαμπρότερη περίοδος ανοίγεται για τη Διεθνή Εκθεση και τη Θεσσαλονίκη.
Χ.ΖΑΦ.
