Μετά την καραντίνα ο εξαίρετος φωτογράφος Γιάννης Ζαρζώνης έκανε ένα νέο φωτογραφικό λεύκωμα για την Πρέβεζα και την περιοχή της, σε συνεργασία με το Δήμο Πρέβεζας, συνεχίζοντας την καλή εκδοτική καλλιτεχνική και εκδοτική παράδοση πολλών χρόνων. Στο λεύκωμα αυτό, όπως και σε προηγούμενα (Όλυμπος, η χώρα του Αλέξανδρου, Σαμοθράκη, Βέροια, Τρίκαλα κ.α.) έγραψα τα εισαγωγικά κείμενα και τις λεζάντες του. Εδώ παραθέτω το εισαγωγικό κείμενο του λευκώματος και αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες του Γιάννη Ζαρζώνη και του γιου του Χρήστου. Την καλλιτεχνική επιμέλεια του λευκώματος, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Escape Greece, είχε ο ταλαντούχος γραφίστας Θανάσης Γεωργίου.
Παραλία της Πρέβεζας
Η γεωγραφική έκταση του Δήμου Πρέβεζας οριοθετείται από το υγρό στοιχείο. Βόρεια, στο φαράγγι του μυθικού ποταμού Αχέροντα ανοίγουν οι «πύλες του Άδη», ανατολικά ο ποταμός Λούρος ποτίζει εύφορα χωράφια και παρόχθια δάση και ανταμώνει στο δέλτα του με τον Αμβρακικό κόλπο, έναν θαλάσσιο παράδεισο όπου στα νερά του παίζουν δελφίνια και παρυδάτια αποδηματικά πουλιά χρωματίζουν την μπλε επιφάνεια του κόλπου. Δυτικά το γαλανό Ιόνιο πέλαγος κρατάει ολοχρονίς αμμουδερές και καθαρές τις παραλίες του. Και στο κατώτερο ακρωτήρι της Ηπείρου η Πρέβεζα αρμενίζει σαν νησιώτικη πολιτεία, με νησιώτικη αύρα, σχήματα και χρώματα στα σπίτια, τις εκκλησιές, το ιστορικό της κέντρο, το παράλιο μέτωπο και τις καρδιές των Πρεβεζάνων.
Ο τόπος του Δήμου Πρέβεζας είναι προνομιούχος και ευλογημένος από την ιστορία, τον πολιτισμό και τη φύση. Η περιοχή έχει ήπιο κλίμα, εύφορη γη, πολλά νερά, μοναδικά οικοσυστήματα, πλούσιες λιμνοθάλασσες, άφθονα αλιεύματα, παρθένα ποτάμια, όμορφες παραλίες, αισθητικά δάση αναψυχής. Στην επικράτειά του επιβιώνουν από τη φθορά των αιώνων κατάλοιπα σημαντικών αρχαίων πόλεων, εθνικά σύμβολα ηρωισμού και θυσίας, ιστορικά μοναστήρια και ζωντανή παραμένει η αρχαία μυθολογία και η θαλασσινή και ορεινή παράδοση του τόπου. Η μακρόχρονη ιστορική πορεία του Δήμου επικεντρώνεται σε δυο βασικούς αστικούς πόλους, την αρχαία Νικόπολη και την σύγχρονη Πρέβεζα, ονομαστές πολιτείες στην πολιτισμική διαχρονία της Ηπείρου.
Πρέβεζα σημαίνει πέρασμα, που στην ιστορική πράξη δηλώνει διέλευση, παραμονή κατακτητών και σταυροδρόμι πολιτισμών και διαχρονικών επιρροών σε ιδέες και καλλιτεχνικές αναζητήσεις. Οι κοσμοϊστορικές ναυμαχίες στις θάλασσές της, οι καλλιτεχνικές επιρροές από τη Βενετιά και τα Επτάνησα στην εκκλησιαστική τέχνη και τα κάστρα, που στέκονται ακόμη όρθια γύρω από την Πρέβεζα, επιβεβαιώνουν τον συμβολισμό του ονόματός της.
Διαχρονικά από τον ελκυστικό τόπο πέρασαν αρκετοί λαοί ως προσωρινοί επικυρίαρχοι, χωρίς να εξοβελίσουν τον άρχοντα του τόπου, το ελληνικό στοιχείο. Από την αρχαιότητα ακόμη άποικοι από την Ηλεία έχτισαν την Κασσώπη στις πλαγιές του Ζαλόγγου, μια πλούσια πόλη με κάστρα, θέατρα και ναούς, για να δεσπόζει, να προστατεύει και να εμπορεύεται τα προϊόντα της εύφορης πεδιάδας του Αχέροντα.
Η θαυμάσια παραλία Μονολίθι
Την περίοδο της ρωμαϊκής ειρήνης, στους αιώνες γύρω από γέννηση του Χριστού, η αρχαία μεγαλούπολη Νικόπολη ήταν η πρωτεύουσα της Ηπείρου και το κλέος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην επικράτεια της αρχαίας Ελλάδας. Η νέα πόλη στήθηκε εκ βάθρων μετά την ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ από τον αυτοκράτορα Οκταβιανό, δοξάζοντας και τιμώντας τη νίκη του κατά των αντιπάλων του ρωμαϊκού εμφυλίου Μάρκου Αντωνίου και της συντρόφου του Κλεοπάτρας, βασίλισσας της Αιγύπτου. Η πολυάνθρωπη πολιτεία, δημιουργήθηκε από την κοσμοκράτειρα Ρώμη με συνοίκηση πληθυσμών από τις γύρω ηπειρωτικές πόλεις που ερημώθηκαν, κοσμήθηκε με θέατρα, στάδιο και ναούς και υδροδοτήθηκε από τον ποταμό Λούρο με ένα γιγάντιο υδρευτικό δίκτυο, με πέτρινους πυλώνες και υπόγειες στοές, που μετέφερε άφθονο νερό από απόσταση πενήντα χιλιομέτρων, έργο που εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα. Στους αθλητικούς, μουσικούς και θεατρικούς αγώνες Άκτια, που αναδιοργάνωσε ο Οκταβιανός και ήταν ισότιμοι με τους ολυμπιακούς αγώνες, συναγωνίζονταν στο επιβλητικό αθλητικό συγκρότημα, στο ‘’εν Άλσει προάστιον’’, αθλητές απ’ όλη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Τα τείχη της Νικόπολης
Σήμερα στη Νικόπολη, ένας τεράστιος ερειπιώνας 9.000 στρεμμάτων, τα ρωμαϊκά κατάλοιπα από δημόσια κτήρια και πολυτελείς βίλες συμβιώνουν με τους εντυπωσιακούς χριστιανικούς ναούς με περίτεχνα επιδαπέδια ψηφιδωτά, που μαρτυρούν την ακμή της πόλης στα παλαιοχριστιανικά και τα βυζαντινά χρόνια. Τα εναπομείναντα ερείπια, που επιβίωσαν από τους πολέμους και τη λιθολόγηση για το χτίσιμο νεότερων οχυρωματικών έργων της περιοχής, μαζί με τα λαμπρά εκθέματα του σύγχρονου αρχαιολογικού μουσείου, μιλούν για μια πρωτεύουσα αρχαίου πολισμού, μια ιστορική και πλούσια πολιτεία που αφανίστηκε από τις συχνές αλώσεις εισβολέων και τις μοιραίες εναλλαγές του χρόνου. Σε διάδοχο πολιτεία του στρατηγικού χώρου του Αμβρακικού εξελίχτηκε από τον 11ο αιώνα η Πρέβεζα που χρησιμοποιούσε το ίδιο λιμάνι με την αρχαία Νικόπολη, το Βαθύ, ένα από τα ασφαλέστερα φυσικά λιμάνια της Μεσογείου.
Στα νεότερα χρόνια η περιοχή της Πρέβεζας έζησε την διαδοχική εναλλαγή δύο βασικών κατακτητών της, των Βενετών και των Οθωμανών που ήταν κατά μεγάλα διαστήματα κυρίαρχοι του τόπου, με μια ολιγόχρονη κατοχή των Γάλλων. Και οι δυο κατακτητές άφησαν ισχυρό το αποτύπωμά τους στην περιοχή με κτήρια πολέμου και ειρήνης. Και οι δυο χτίζουν ή ανακαινίζουν τα μεγάλα κάστρα του Αγίου Ανδρέα, του Αγίου Γεωργίου και του Παντοκράτορα. Τις περισσότερες επεμβάσεις στα οχυρά έκανε ο Αλή πασάς μετά το 1807 που κατέλαβε οριστικά την πόλη.
Το παλιότερο οχυρωματικό έργο της Πρέβεζας, το κάστρο της Μπούκας, σώζεται μόνο σε σχέδια περιηγητών και βενετικούς χάρτες. Είχε ανεγερθεί από τους Οθωμανούς το 1478 και ανατινάχτηκε από τους Βενετούς κατά την αποχώρησή τους από την πόλη, αναγκασμένοι από τους όρους της συνθήκης του Κάρλοβιτς το 1699. Στα ερείπια του στις αρχές του 19ου αιώνα ο Αλή πασάς έχτισε το σαράι, το θερινό παλάτι του, γι’ αυτό και ο χώρος των δημοτικών λουτρών ονομάζεται «Παλιοσάραγα». Από το οικοδομικό υλικό της Μπούκας και τα αρχαία κατάλοιπα της Νικόπολης χτίστηκε την πρώτη δεκαετία του 18ου αιώνα το γειτονικό κάστρο του Αγίου Ανδρέα.
Το ρολόι της Πρέβεζας κτίστηκε το 1752 από τους Ενετούς
Τον 16ο αιώνα έξω από τον πορθμό του Ακτίου έλαβε χώρα η δεύτερη μεγάλη σύγκρουση των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Πέρασε στην ιστορία ως η «ναυμαχία της Πρέβεζας» όπου οι Οθωμανοί με αρχηγό τον Χαϊρεντίν πασά, τον διαβόητο Μπαρμπαρόσσα, νίκησαν τον συνασπισμένο δυτικό στόλο (Ιταλών, Βενετών και του πάπα) με ναύαρχο τον Αντρέα Ντόρια.
Ειρηνική εποχή ακμής για την Πρέβεζα θεωρείται η δεύτερη Βενετοκρατία (1717-1797) που κράτησε ογδόντα χρόνια. Η πόλη οργανώνεται πολεοδομικά, χτίζονται οχυρωματικά έργα και κτήρια στην πόλη που έχουν ενετικές αρχιτεκτονικές και καλλιτεχνικές επιδράσεις, όπως ο πύργος του ρολογιού και οι σημαντικοί ορθόδοξοι ναοί του Αγίου Χαραλάμπους, της Παναγίας των Ξένων και του Αγίου Αθανασίου, που είναι κτίσματα του 18ου αιώνα. Την επόμενη κιόλας χρονιά της κατάληψης οι Βενετοί φύτεψαν γύρω από την πόλη έναν μεγάλο ελαιώνα που έδινε με τον καιρό μεγάλες ποσότητες λαδιού, που εξάγονταν από το εμπορικό λιμάνι της στην Ιταλία και την Αυστροουγγαρία μαζί με γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα που παράγονταν στην περιοχή.
Εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους, 18ος αιώνας
Από την τουρκοκρατία η ιστορική μνήμη και το δημοτικό τραγούδι κρατάει τον ‘’χαλασμό της Πρέβεζας’’. Το κάψιμο της πόλης, τις σφαγές χιλιάδων αμάχων και την αιχμαλωσία γυναικών και παιδιών για τα χαρέμια και τα σκαλβοπάζαρα από στίφη τουρκαλαβανών του Αλή πασά. Η τραγωδία εκτυλίχθηκε τον Οκτώβριο του 1798, μετά την ήττα των Γάλλων, που κατείχαν την περιοχή, από τον στρατό του διαβόητου πασά της Ηπείρου στη μάχη της Νικόπολης.
Ο χαλασμός και το δράμα των κατοίκων της Πρέβεζας συγκίνησε τον ελληνισμό και την κοινή γνώμη της Γαλλίας, καταγράφηκε σε λαϊκές εικόνες και πέρασε στη λαϊκή μούσα, στο δημοτικό τραγούδι που ανθολόγησε ο Γερμανός ελληνιστής Άρνολντ Πάσσοβ (1829-1870):
Βάστα καημένη Πρέβεζα τ’ Αλή πασά τ’ ασκέρια. /Τι να βαστάξω, δεν μπορώ και τι να νταγιαντίσω*. /Αλή πασάς με πέτρωσε με δεκαοχτώ χιλιάδες, /πέφτουν τα τόπια σαν βροχή κι οι μπόμπες σαν χαλάζι /κι αυτό το λιανοντούφεκο σαν σιγαλή βροχούλα. /Σκλάβες πάνε στα Γιάννενα, σκλάβες στο Τεπελένι, / Πήραν την κυρ-Γιωργάκαινα με όλες τις νυφάδες […]
*υπομένω, αντέχω
Δέκα χρόνια αργότερα, το 1908, πέρασε από την Πρέβεζα ο φιλέλληνας λόρδος Μπάϊρον, είδε την καταθλιπτική ερημία της πόλης και τις πληγές που δεν είχαν κλείσει, συγκινήθηκε κι έγραψε ποίημα για τη μοίρα της:
Κι ας θυμηθούμε τη στιγμή / που η Πρέβεζα είχε πέσει, /των νικημένων τις γοερές / κραυγές και προσευχές. […]
Την ηρωϊκή στάση και θυσία των Σουλιωτών στους αγώνες κατά του Αλή πασά κρατούν δύο ακόμη ιστορίες θυσίας και ένδοξα τοπόσημα στην περιοχή του Δήμου Πρέβεζας, η θυσία της Σουλιώτισσας Δέσπως και το Ζάλογγο.
Στην περιοχή του χωριού Ριζά, που βλέπει στο Ιόνιο, υπήρχε ο πύργος του Δημουλά, ένας καστρόπυργος όπου κατέφυγε η γυναίκα του Σουλιώτη οπλαρχηγού Γεωργάκη Μπότση, Δέσπω «με νύφες και μ’ αγγόνια», κυνηγημένη από τα στρατιωτικά αποσπάσματα του Αλή πασά. Κάποιοι ερευνητές ταυτίζουν τον πύργο του Δημουλά με το γειτονικό κάστρο της Ρηνιάσας. Εκεί, λοιπόν, η Δέσπω με τα γυναικόπαιδα που προστάτευε, προτίμησε τον ηρωικό θάνατο βάζοντας φωτιά στα πυρομαχικά, παρά να παραδοθούν στους Τουρκαλβανούς του Αλή πασά που τους πολιορκούσαν. Η θυσία της υμνήθηκε από τη δημοτική ποίηση:
Αχός βαρύς ακούεται, πολλά τουφέκια πέφτουν.
μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;
Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι,
η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ’ αγγόνια.
Αρβανιτιά την πλάκωσε στου Δημουλά τον πύργο.
Δαυλί στο χέρι νάρπαξε, κόρες και νύφες κράζει:
«Σκλάβες Τούρκων μη ζήσουμε, παιδιά μ’, μαζί μου ελάτε».
Και τα φυσέκια ανάψανε κι όλοι φωτιά γενήκαν.
Στο ένδοξο Ζάλογγο, το σύγχρονο πέτρινο μνημείο στην κορυφή του λόφου, τιμά και θυμίζει τη θυσία των Σουλιωτισσών που προτίμησαν να ριφθούν στον γκρεμό μαζί με τα παιδιά τους παρά να πέσουν στα χέρια των Τουρκαλβανών.
Το μνημείο του Ζαλόγγου
Η εθνική επέκταση του ελληνικού κράτους το 1881 ως την Άρτα άφησε την Πρέβεζα για τρεις ακόμη δεκαετίες υπό οθωμανική κατοχή, ως τον Οκτώβριο του 1912 που ελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό.
Στο μεσοπόλεμο η Πρέβεζα μπήκε σε πορεία ανάπτυξης, αναβαθμίζεται διοικητικά, επεκτείνεται οικιστικά και μεγαλώνει δημογραφικά, εγκαθίστανται στην περιοχή πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής στην πόλη και σε νέους συνοικισμούς που φέρουν ονόματα των αλησμόνητων πατρίδων.
Στην πολεμική δεκαετία του 1940 η πόλη βομβαρδίστηκε από γερμανικά αεροπλάνα που προκάλεσαν σημαντικές καταστροφές, ενώ την εποχή του εμφυλίου χάθηκαν πολλοί κάτοικοί της, ανάμεσά τους αρκετοί νέοι που καταγράφονται σε μαρμάρινο μνημείο, μοιραία θύματα της αδερφοσφαγής.
Σήμερα η Πρέβεζα και η περιοχή της πορεύεται δυναμικά στον 21ο αιώνα, αφήνοντας στη μέριμνα των ιστορικών και των φιλολόγων τα δραματικά γεγονότα και τα κοινωνικά στίγματα του παρελθόντος. Η πολιτεία και ο Δήμος διατηρούν, συντηρούν και προβάλλουν την αρχιτεκτονική και εν γένει την πολιτισμική κληρονομιά της, κτήρια, ιστορικούς τόπους, μουσεία και οικοσυστήματα, και προσεγγίζουν την ιστορία εποικοδομητικά. Σ’ αυτό το πλαίσιο αντιμετωπίζεται και η περίπτωση της αυτοκτονίας του σημαντικού ποιητή του Μεσοπολέμου Κώστα Καρυωτάκη το 1928 στην Πρέβεζα, που έχει στιγματίσει για καιρό την πόλη με τις καταθλιπτικές εικόνες των στίχων του. Η πόλη ξεπέρασε τον αβάσιμο και άδικο μύθο που προκλήθηκε από τον θάνατό του, τον τιμά ως μεγάλο ποιητή και «δικό της πολίτη», έστησε προτομή του και μαρμάρινη ενημερωτική επιγραφή στο σπίτι όπου έζησε ως δημόσιος υπάλληλος, πραγματοποιεί εκδηλώσεις στη μνήμη του.
Νταλιάνι (είδος ψαρέματος) στον Αμβρακικό
Η Πρέβεζα και η περιοχή της συγκεντρώνει όλες τις προϋποθέσεις ως ελκυστικός προορισμός περιήγησης και αναψυχής. Έχει σύγχρονη και ασφαλή οδική και θαλάσσια πρόσβαση, διαθέτει καλές υποδομές διαμονής και εστίασης, εξαιρετικές παραλίες, ιστορικούς τόπους και μοναδικούς βιότοπους με επίκεντρο τον υγροβιότοπο του Αμβρακικού, που ικανοποιούν όλους τους τομείς του λεγόμενου εναλλακτικού τουρισμού, πολιτισμικού, ναυτικού, θαλάσσιων σπορ, αλιευτικού, θρησκευτικού, γαστρονομικού, οικοαγροτουρισμού. Εξάλλου, επετειακές εκδηλώσεις, καλλιτεχνικά και γαστρονομικά φεστιβάλ, όλο το χρόνο στην επικράτεια του Δήμου, διατηρούν και μεγαλύνουν την πλούσια πολιτισμική παράδοση της πόλης και προσελκύουν χιλιάδες επισκέπτες. Αυτό είναι τελικά και το όραμα και ο στόχος των ανθρώπων της: Να παραμείνει ένας τόπος με ισχυρό γαλάζιο και πράσινο αναπτυξιακό προσανατολισμό και σεβασμό στο πλούσιο παρελθόν του, μια πόλη ελκυστική και ανοιχτή σε όλους.
Το πολύπτυχο πολιτισμικό παρελθόν και η φυσική ποικιλία του όμορφου τόπου του Δήμου Πρέβεζας αποτυπώνεται στις εξαιρετικές φωτογραφίες του λευκώματος από τον καλλιτέχνη φωτογράφο Γιάννη Ζαρζώνη, ένα ανοιχτό αισθητικό κάλεσμα στους επισκέπτες της να χαρούν δια ζώσης την ιστορία και τη φυσική ομορφιά του.
Χρίστος Ζαφείρης
