Με την ευκαιρία της επετείου της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης στις 30 Οκτωβρίου 1944 ο Δήμος πραγματοποιεί για τους δημότες του ενημερωτικό ιστορικό περίπατο στο κέντρο της πόλης με στάσεις σε διάφορα σημεία που έχουν σχέση με την γερμανική κατοχή. Στο παρακάτω σημείωμα θα αναφερθούμε σε σημαντικά τοπόσημα –κτήρια και χώρους στο κέντρο και την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, που έχουν σχέση με τη δραματική τετραετία 1941-1944.
Οι Γερμανοί κατακτητές μπαίνοντας στη Θεσσαλονίκη τον Απρίλη του 1941 επίταξαν πολλά μέγαρα της πόλης, ιδιωτικά και δημόσια, για να στεγάσουν τις στρατιωτικές διοικητικές υπηρεσίες τους και το πολυάριθμο προσωπικό τους, να εξασφαλίσουν χώρους για την κράτηση αντιστασιακών και την ψυχαγωγία των στρατιωτών. Όλα τα επιταγμένα κτήρια είχαν στην πρόσοψή τους τη γερμανική σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό, που προκαλούσε αισθήματα εθνικής απογοήτευσης και μίσους για τον κατοχικό στρατό. Από την πληθώρα των επιταγμένων κτηρίων της πόλης τα πιο εμβληματικά που έχουν σχέση με τη γερμανική κατοχή είναι τα παρακάτω.
Η ναζιστική σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό κυματίζει στο επιταγμένο από τους Γερμανούς πολυτελές ξενοδοχείο της παραλίας ‘Μεντιτερανέ” (έχει κατεδαφιστεί μετά τους σεισμούς του 1978).
-Τα κτήρια που στέγασαν διαδοχικά τη Γερμανική στρατιωτική διοίκηση Θεσσαλονίκης –Αιγαίου, που ήταν η ανώτερη στρατιωτική αρχή της περιοχής με διοικητή τον διαβόητο στρατηγό Κρέντσκι. Αυτά ήταν το ξενοδοχείο ‘’Ριτζ’’ της πλατείας Ελευθερίας, (γωνία Μητροπόλεως και Βενιζέλου, έχει κατεδαφιστεί), στη συνέχεια το μέγαρο Κόφα (γωνία Τσιμισκή και Βενιζέλου), και αργότερα το μέγαρο Κονιόρδου στην παραλιακή λεωφόρο. Στο μέγαρο Κονιόρδου είχε το γραφείο του ο επικεφαλής του Τμήματος Στρατιωτικής Διαχείρισης Μαξ Μέρτεν, ο οποίος έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στο ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Το ξενοδοχείο ”Ριτζ”, στη γωνία Μητροπόλεως και Βενιζέλου, ήταν η πρώτη έδρα της γερμανικής Στρατιωτικής Διοίκησης Θεσσαλονίκης-Αιγαίου.
Η διαβόητη Γκεστάπο
-Δύο ήταν τα μέγαρα που στέγασαν τη Μυστική Αστυνομία Στρατού, την περίφημη Γκεστάπο (G.F.P), η οποία είχε ως μακάβριο αντικείμενο τη συγκέντρωση πληροφοριών, τη σύλληψη και την ανάκριση με φοβερά βασανιστήρια μελών αντιστασιακών οργανώσεων ή υπόπτων για «παράνομη» δράση ή παροχή βοήθειας στους αντάρτες. Ενα κτήριο ήταν στην οδό Τσιμισκή 72 και το άλλο το Βοσπόρειον Μέγαρον στην οδό Αριστοτέλους 6. Η Γκεστάπο είχε δική της φυλακή το κτήριο της πρώην ψυχιατρικής φυλακής Βαγιανιού της οδού Χαλκιδικής 52 στην περιοχή Ανάληψης (δεν υπάρχει).
-Το Φρουραρχείο της πόλης, η καρδιά της γερμανικής εξουσίας στη Θεσσαλονίκη στεγάστηκε στο νεοκλασικό κτήριο της Ιονικής τράπεζας στην πλατεία Ελευθερίας (σήμερα ALPHA BANK). Μπροστά από το Φρουραρχείο, στην ανοιχτή πλατεία Ελευθερίας έγινε η αναγκαστική συγκέντρωση των Εβραίων στις 11 Ιουλίου 1942, για την επιλογή ανδρών για καταναγκαστικά έργα, η οποία λόγω της σκληρότητας και των βασανιστηρίων που υπέστησαν ονομάστηκε «Μαύρο Σάββατο». Αυτή η μαρτυρική συγκέντρωση μέσα στην κάψα του Ιουλίου προεικόνισε τον αφανισμό της Εβραϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης από τους Ναζί.
Το κτήριο της Ιονικής Τράπεζας (σήμερα Alpha Bank) στην πλατεία Ελευθερίας ήταν το Γερμανικό Φρουραρχείο Θεσσαλονίκης.
– Η Στρατιωτική Αστυνομία στεγάστηκε στο ξενοδοχείο ‘’Ματζέστικ’’, στη γωνία της Λεωφόρου Νίκης με την Αγίας Σοφίας (κατεδαφίστηκε και στήθηκε νέα πολυκατοικία). Ήταν το Φρουραρχείο (Κομαντατούρ), η τοπική στρατιωτική διοίκηση της ευρύτερης περιοχής Θεσσαλονίκης.
Το ξενοδοχείο ”Ματζέστικ”, στη γωνία Αγίας Σοφίας και Λεωφόρου Νίκης (έχει κατεδαφιστεί) που στέγασε την Feldkommantatour, το γερμανικό φρουραρχείο της ευρύτερης περιοχής Θεσσαλονίκης.
Τελος στις εγκαταστάσεις του αμερικανικού κολεγίου Ανατόλια στο Πανόραμα (Αρσακλή) είχε την έδρα του το Ανώτατο Γερμανικό Στρατηγείο της Βαλκανικής. Στο Πανόραμα υπογράφηκε στις 23 Απριλίου 1941 το πρωτόκολλο συνθηκολόγησης με την Γερμανία και την Ιταλία από τον δοσίλογο στρατηγό Γεώργιο Τσολάκογλου, μετέπειτα κατοχικό πρωθυπουργό της χώρας.
Χώροι που σχετίζονται με το εβραϊκό ολοκαύτωμα
-Το κτήριο που στέγασε τις γερμανικές υπηρεσίες Ασφαλείας ήταν στην οδό Βασ. Όλγας 129 όπου είχε έδρα η Sipo D.S. , τα διαβόητα Ες Ες που ήταν η εποπτεύουσα ομάδα όλων των γερμανικών υπηρεσιών στη Θεσσαλονίκη. Η πιο σκληρή ομάδα αυτής της υπηρεσίας, που είχε ως βασικό στόχο την εξολόθρευση των Εβραίων, έμεινε στο εβραϊκό κτήριο της οδού Βελισσαρίου 48, όπου λειτουργούσαν η συναγωγή ‘’Ιτάλια Γιασάν’’ και η ιερατική σχολή Ιωσήφ Ισαάκ Νισήμ. Εκεί είχαν τα γραφεία τους ο συνταγματάρχης των Ες Ες Ντίτερ Βισλιτσένι και ο διαβόητος Αλόις Μπρούνερ, οι οποίοι από τις αρχές του 1943 σχεδίασαν την «τελική λύση» των Εβραίων. Η άλλη, επιστημονική ομάδα για την προστασία της ‘’αρίας φυλής’’, το ειδικό τμήμα Ρόζεμπεργκ στεγαζόταν στο κτήριο του αμερικανικού προξενείου στην οδό Καλάρη.
Ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός (έχει κατεδαφιστεί) και κάτω η εντοιχισμένη επιγραφή σε νεότερο κτήριό του, που αναφέρεται στη μακάβρια σιδηροδρομική μεταφορά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα κρεματόρια του ‘Αουσβιτς-Μπιρκενάου.
Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το λιμάνι και ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός λειτουργούσαν υπό γερμανική διοίκηση και ήταν οι βασικοί χώροι μεταφοράς στρατιωτικών, υλικών και τροφίμων του γερμανικού στρατού. Ιδιαίτερα ο σιδηροδρομικός σταθμός συνδέθηκε με την εβραϊκή τραγωδία, καθώς οι ναζί μετέφεραν με τρένα από τον σταθμό της Θεσσαλονίκης 48.000 Εβραίους για τα ναζιστικά κρεματόρια. Η πρώτη σιδηροδρομική αποστολή έγινε στις 15 Μαρτίου 1943 και η γενοκτονία ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο της ίδια χρονιάς.
Οι φοβερές φυλακές των Ναζί
Το Επταπύργιο και το στρατόπεδο ‘’Παύλου Μελά’’ ήταν οι φοβερές φυλακές των Γερμανών όπου φυλακίζονταν και βασανίζονταν Έλληνες αντιστασιακοί ή και απλώς ύποπτοι για αντιγερμανική δράση. Ειδικά το στρατόπεδο ‘’Παύλου Μελά’’ χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς, στο διάστημα 1941-1944, ως χώρος συγκέντρωσης, φυλάκισης και στη συνέχεια εξόντωσης Ελλήνων και ξένων -Γιουγκοσλάβων, Αλβανών, Βρετανών, Πολωνών, Ρώσων, κ.ά.- αντιστασιακών, αλλά και ανύποπτων Θεσσαλονικέων, που συλλαμβάνονταν σε μπλόκα στο πλαίσιο των μαζικών αντιποίνων στα οποία επιδίδονταν οι ναζιστικές δυνάμεις κατοχής. Πολλοί, κρατούμενοι του στρατοπέδου ‘’Παύλου Μελά’’ εκτελέστηκαν για αντίποινα από τις αρχές κατοχής για τα σαμποτάζ και τους θανάτους Γερμανών στρατιωτών από την ένοπλη Αντίσταση.
Χώροι εκτέλεσης αντιστασιακών
Σε σύντομο χρονικό διάστημα από την είσοδο του γερμανικού στρατού στην πόλη άρχισαν η δημιουργία αντιστασιακών ομάδων και οι εκτελέσεις αντιστασιακών στη Θεσσαλονίκη. Ο πρώτος Έλληνας που εκτελέστηκε στην πόλη, τον Αύγουστο του 1941, ήταν ο Γιώργος Πολυχρονάκης, κατηγορούμενος για απόκρυψη Βρετανών στρατιωτών. Η πόλη και η γύρω περιοχή πλήρωσαν ακριβά την αντιστασιακή δράση κατά των κατακτητών. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, εκτελέστηκαν πάνω από 850 πατριώτες!.
Κτήριο του εγκαταλειμμένου στρατοπέδου ”Παύλου Μελά”, που ήταν φοβερή φυλακή των Ναζί για τους αντιστασιακούς. Συνήθως οι μελλοθάνατοι των γερμανικών εκτελέσεων για αντίποινα προέρχονταν από τους κρατούμενους του στρατοπέδου.
Χώροι εκτελέσεων ήταν το Επταπύργιο, το «Κόκκινο σπίτι» στο συνοικισμό Δόξας, πάνω από το Καυτατζόγλειο στάδιο (εκεί εκτελέστηκαν οι πρώτοι φοιτητές Σωκράτης Διορινός και Ηλίας Καπέσης το Νομέμβριο του 1941), στην «Τουμπίτσα» κοντά στο στρατόπεδο ‘’Παύλου Μελά’’, στον Γαλλικό ποταμό, στη Μίκρα, στα Σφαγεία, στη Γεωργική Σχολή, στη Λητή, στην Αγία Φωτεινή κ.α.
Νοσοκομεία και ‘στρατιωτικά σινεμά’
Την περίοδο αυτή το κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου (παλιά Φιλοσοφική Σχολή) μετατράπηκε σε γερμανικό στρατιωτικό νοσοκομείο εκτός από το αμφιθέατρο και μερικά γραφεία στο υπόγειο, όπου λειτουργούσαν αποσπασματικά πανεπιστημιακά τμήματα. Επίσης ως γερμανικό στρατιωτικό νοσοκομείο χρησιμοποιήθηκε το Κεντρικό Νοσοκομείο (το σημερινό “Γεώργιος Γεννηματάς”). Πρόσφατα στο χώρο του νοσοκομείου ‘’Γεννηματάς’’ ανακαλύφθηκε ολόκληρο υπόγειο νοσοκομείο με χειρουργεία και αίθουσες ασθενών, που λειτουργούσε σε περιπτώσεις βομβαρδισμών και άλλων έκτακτων καταστάσεων (είναι επισκέψιμος χώρος σε συννενόηση με τη διεύθυνση του νοσοκομείου).
Ο κινηματογράφος ”Διονύσια” στην οδό Αγίας Σοφίας πάνω από την οδό Τσιμισκή (έχει κατεδαφιστεί) που χρησιμοποιήθηκε στη γερμανική κατοχή ως ”Soldaten kino Victoria”.
Για την ψυχαγωγία του γερμανικού προσωπικού επιτάχτηκαν κινηματογράφοι και παλιά καφενεία που χρησιμοποιήθηκαν για προβολές ταινιών και θεατρικές παραστάσεις αποκλειστικά για Γερμανούς στρατιωτικούς. Οι πιο γνωστοί ήταν οι κινηματογράφοι “Διονύσια” στην οδό Αγίας Σοφίας και το “Παλλάς” στη λεωφόρο Νίκης. Επίσης το γνωστό καφενείο «Αστόρια και αργότερα ‘’Τόττης’’, στη γωνία Αγίας Σοφίας με την παραλιακή λεωφόρο, έγινε κεντρικό αναψυκτήριο για τους Γερμανούς στρατιωτικούς.
Χ.ΖΑΦ.
(Οι φωτογραφίες του ”Μεντιτερανέ’ και του ”Ματζέστικ” προέρχονται από την φωτογραφική συλλογή του Βύρωνα Μήτου, από το πλούσιο σε φωτογραφίες εποχής λεύκωμα ”Η Θεσσαλονίκη κατά τη γερμανική κατοχή, Συλλογή φωτογραφιών Βύρωνα Μήτου” εκδ. Ποταμός, Αθήνα 2014).
[…] Διαβάστε περισσότερα στο thessmemory.gr […]