Η λειτουργία ραδιοσταθμού στο Πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης το απόγευμα της φοιτητικής κατάληψης (16.11.1973) ανέβασε το ηθικό των φοιτητών και έκανε δυνατή την μετάδοση των συνθημάτων, των στόχων και της ιδεολογίας των καταληψιών στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Ο ραδιοφωνικός σταθμός της Πολυτεχνικής στήθηκε εκ των ενόντων σ‘ ένα εργαστήριο της πτέρυγας των Αρχιτεκτόνων και συναρμολογήθηκε με το μηχανολογικό εξοπλισμό (ραδιοφωνικός πομπός κλπ.) που έφεραν από τα σπίτια τους σπουδαστές της σχολής «Ευκλείδη» που συμμετείχαν στην κατάληψη. Στο στήσιμο συνεργάστηκαν και άλλοι φοιτητές της Πολυτεχνικής, ενώ την εποπτεία της συναρμολόγησης και της λειτουργίας του είχε η Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου.
«Εδώ Ραδιοσταθμός του ελεύθερου πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης»
Γύρω στις 8 το βράδυ, μετά τα δοκιμαστικά, ο σταθμός άρχισε να εκπέμπει στους 1420 χιλιόκυκλους ή 220 μ. στα βραχέα, σκορπίζοντας ενθουσιασμό στους έγκλειστους φοιτητές. Ήταν η πρώτη ελεύθερη ραδιοφωνική φωνή της Θεσσαλονίκης. Το πρώτο μήνυμα που ακούστηκε έξω από το πανεπιστήμιο ήταν :
«Προσοχή, προσοχή. Εδώ Ραδιοσταθμός του ελεύθερου πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης. Σας μιλούμε από το Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης. Βρισκόμαστε στο τρίτο προπύργιο της νέας ελεύθερης Ελλάδας. Σας μεταφέρουμε τον αγωνιστικό παλμό των χιλιάδων φοιτητών της Θεσσαλονίκης. Αυτή τη στιγμή επαληθεύουμε την παράδοση, που μας θέλει στην πρώτη γραμμή του αγώνα για τη λαϊκή κυριαρχία».
Ο σταθμός ήταν μικρής εμβέλειας αλλά ακουγόταν σε όλη τη Θεσσαλονίκη και σποραδικά σε κάποιες κοντινές περιοχές της κεντρικής Μακεδονίας. Τα μηνύματα των ακροατών που φθάνουν στο Πολυτεχνείο είναι ενθουσιώδη. Η Επιτροπή Επικοινωνιών το επιβεβαιώνει και το αναμεταδίδει: «Μας ειδοποιούν απ’ όλη τη Θεσσαλονίκη ότι ακούν το σταθμό μας κι εκφράζουν τη συμπαράστασή τους». Όσοι μπορούν, τα ραδιόφωνα εκείνη την εποχή δεν ήταν πολλά, και δεν φοβούνται είναι κολλημένοι στη συχνότητα του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης. Λίγο αργότερα η «εμβέλεια» του σταθμού παίρνει ευρωπαϊκή διάσταση: «Έλληνες, αυτή τη στιγμή πετύχαμε ν’ ακούγεται η φωνή του σταθμού μας στο Λονδίνο. Ξενιτεμένοι συμπατριώτες μας κατάφεραν να μαγνητοφωνήσουν εκπομπή μας από το τηλέφωνο και εκδηλώνουν την αμέριστη συμπαράστασή τους στον αγώνα μας. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ».
Η φωνή του «ελεύθερου πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης» είναι γεγονός και ενθουσιάζει, ανεβάζει το ηθικό και ενημερώνει τους ακροατές του για τους στόχους των εγκλείστων φοιτητών: Έλληνες, σας μιλά το ελεύθερο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μεταδίδουμε στους 1450 χιλιοκύκλους ή 210 μ. περίπου. Για 24 ώρες κρατάμε στα χέρια μας το κτίριο του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης. Έλληνες, ενωθήτε μαζί μας στον κοινό αγώνα ενάντια στη φασιστική χούντα που οδήγησε τη χώρα μας στο γενικό ξεπούλημα. Η ώρα έφτασε για το γκρέμισμα της ξενοκίνητης χούντας που αντιμετωπίζοντας την καθολική αντίθεση του λαού προσπαθεί να παρατείνει τη ζωή της με διάφορες γελοίες μεταμορφώσεις. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ».
«Σας μιλούμε από την πρώτη ελεύθερη γωνιά της Θεσσαλονίκης»
Σε μικρό χρονικό διάστημα από τη λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού, συντάχθηκε από τη Συντονιστική Επιτροπή ένα συνοπτικό κείμενο, σχετικά με την κατάληψη του Πολυτεχνείου, και μεταδόθηκε για την ενημέρωση των ακροατών του σταθμού. Το μήνυμα περιείχε τα εξής:
«Σας μιλούμε από την πρώτη ελεύθερη γωνιά της Θεσσαλονίκης. Σήμερα 16 Νοέμβρη εμείς οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης καταλάβαμε το κτίριο του Πολυτεχνείου. Από το πρωί άρχισαν να συρρέουν στο Πολυτεχνείο χιλιάδες φοιτητές. Η έκφραση της αγωνιστικής διάθεσης που συγκλόνιζε τη φοιτητική μάζα ήταν η κατάληψη του κτιρίου. Από το μεσημέρι νέες πολυάριθμες ομάδες φοιτητών – αγωνιστών έμπαιναν συνέχεια στο κτίριο για να δώσουν κι αυτοί το αγωνιστικό τους παρών. Μια επιτροπή που εξελέγη επί τόπου ανάλαβε το έργο του συντονισμού. Ήδη νωρίς το απόγευμα είχαν εξασφαλιστεί ικανές ποσότητές τροφίμων και άλλων εφοδίων. Σχηματίστηκαν αμέσως επιτροπές που θα αναλάμβαναν την επίλυση των προβλημάτων που θα ανέκυπταν. Επιτροπές για τον εφοδιασμό, για την οικονομική κάλυψη, για τις επικοινωνίες, τις πρώτες βοήθειες κλπ τόνωσαν το ηθικό της φοιτητικής μάζας. Και προς το σούρουπο άρχισε να εκπέμπει ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου. Ο σταθμός μας εκπέμπει στους 1420 χιλιόκυκλους ή 220 μ. στα βραχέα. Ήδη, αφού έγινε ο καταμερισμός κατά σχολές, προχωρήσαμε σε συνελεύσεις για να συζητήσουμε τα προβλήματά μας κατά κλάδους. Το φρόνημα και ο ενθουσιασμός της φοιτητικής μάζας βρίσκεται σε υψηλότατα επίπεδα. Δηλώνουμε πως καθολική θέληση που προβάλλει στο χώρο του κατειλημμένου Πολυτεχνείου είναι να μην εγκαταλειφθεί το κτίριο πριν δούμε να πραγματοποιούνται οι σκοποί μας».
Ο σταθμός μεταδίδει ειδήσεις από το μέτωπο των Αθηνών, αντιδικτατορικά συνθήματα, τις ιδεολογικές θέσεις της κατάληψης, προσωπικές θέσεις των εκφωνητών, που απηχούν το γενικότερο ιδεολογικό πλαίσιο και κλίμα, εκκλήσεις προς το κοινό να συνδράμουν ηθικά και υλικά (με τρόφιμα κλπ) τους καταληψίες και μετέδιδε μουσική κυρίως του Μίκη Θεοδωράκη. «Στο σταθμό τα λέγαμε όλα, επιβεβαιώνει η Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου, που ήταν η κεντρική γυναικεία φωνή του ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης. «Λέγαμε και της επιτροπής τα μηνύματα και τα δικά μας και του καθενός που είχε άποψη για τα πράγματα και μας την έστελνε».
Στο σταθμό μιλούσαν εναλλάξ οι φοιτητές Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου (Πολυτ.), Ανδρέας Παπακωνσταντίνου (Φυσικομαθηματικής) και οι δημοσιογράφοι Φώτης Σιούμπουρας και Κλέαρχος Τσαουσίδης. Το μεγαλύτερο βάρος των εκφωνήσεων σήκωσαν η Κλεοπάτρα, ο Παπακωνσταντίνου και ο Σιούμπουρας. Ο ραδιοσταθμός στηριζόταν, σε ό,τι αφορά το ραδιοφωνικό υλικό, από την Επιτροπή Επικοινωνίας (Γραφείο Τύπου) από την οποία πέρασαν αρκετοί φοιτητές, μεταξύ των οποίων οι Γιώργος Καστούρας, Πάνος Ερμείδης, Κώστας Αναγνωστόπουλος, Γ. Μιαούλης, Β. Καργούδης κ.α.
Δύο από τους εκφωνητές του φοιτητικού ραδιοσταθμού της Θεσσαλονίκης, φοιτητές παρελθόντων ετών του ΑΠΘ τότε, οι δημοσιογράφοι Κλέαρχος Τσαουσίδης (αριστερά) και Φώτης Σιούμπουρας, σε ώριμη ηλικία.
Το τελευταίο μήνυμα
Η ροή του ραδιοφωνικού προγράμματος κυλούσε κανονικά, ως την ώρα που άρχισαν να καταφθάνουν τα πρώτα μαύρα μηνύματα από την Αθήνα. «Προς στιγμή έπεσε βουβαμάρα στην Πολυτεχνική», θυμάται ο Φώτης Σιούμπουρας. «Ο σταθμός όμως συνέχιζε να μεταδίδει. Και συνέχιζε να μεταδίδει και όταν σε λίγο φάνηκαν τα τανκς που κύκλωσαν το κτήριο με τις μπούκες των κανονιών κατά πάνω μας».
Το τελευταίο μήνυμα του σταθμού μεταδόθηκε στις 5.10’ το πρωί και κατόπιν η ελεύθερη φωνή της Θεσσαλονίκης σίγησε για πάντα. Τα τελευταία λεπτά του ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης καταγράφονται με δραματικό τόνο στο ρεπορτάζ της εφημ. «Θεσσαλονίκη» (17.11.71):
«…Λίγα λεπτά πριν αρχίσει η αποχώρηση των φοιτητών, ο ραδιοσταθμός τους μεταδίδει το τελευταίο του μήνυμα: «Σας μιλάμε από το ραδιοφωνικό σταθμό του ελεύθερου πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης. Αν ο στρατός μας χτυπήση, αν πέση έστω και ένας πυροβολισμός, κανείς δεν μπορεί να είναι ανεύθυνος γι’ αυτό. Είμαστε κυκλωμένοι από το στρατό. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε διαπραγματεύσεις. Απευθύνουμε έκκληση στον ελληνικό λαό και σ’ ολόκληρο τον ελεύθερο κόσμο να πάρη θέση. Ζητάμε από τους στρατιώτες να καταλάβουν ότι είμαστε αδέρφια, ότι ο εχθρός είναι ένας, πως είναι κοινός. Δεν θέλουμε να βγούμε πριν ξημερώση. Δεν θέλουμε να βγούμε όσο είναι σκοτάδι. Κάνουμε τελευταία έκκληση στον ελεύθερο κόσμο. Ζητάμε να πάρετε θέση. Ζητάμε να πάρετε θέση. Ζητάμε από τους στρατιώτες να μην υπακούσουν σε καμιά διαταγή για πυροβολισμό. Ζητάμε από τους γονιούς μας, τους καθηγητές μας, απ όλους τους ανθρώπους να πάρουν θέση…».
«Η φωνή που μεταδίδει το μήνυμα είναι γυναικεία. Από τη ραδιοφωνική συσκευή ακούγεται ένας διάλογος μέσα στην αίθουσα του ραδιοσταθμού. Κάποιος φοιτητής λέει στη φοιτήτρια που μεταδίδει ότι η εκπομπή πρέπει να διακοπή. Η φοιτήτρια απαντάει ότι αυτό θα γίνη μόνον αν πάρη εντολή από την συντονιστική επιτροπή. Ο άλλος επιμένει και τα τελευταία – τελευταία λόγια του ραδιοσταθμού προέρχονται ξανά από τη φοιτήτρια: Μην κλείνης. Είναι η τελευταία στιγμή. Ο λαός θέλει να ακούση…». Η εκπομπή διακόπτεται».
Η τύχη του αρχείου του ιστορικού ραδιοσταθμού
Την ώρα της εκκένωσης του κτηρίου της Πολυτεχνικής από τους φοιτητές, μέλη της Επιτροπής Επικοινωνίας της κατάληψης και του ραδιοσταθμού μάζεψαν όλο σχεδόν το χάρτινο υλικό με τα κείμενα που μεταδίδονταν από το ραδιοσταθμό του Πολυτεχνείου και το έκρυψαν ανάμεσα σε αρχιτεκτονικά σχέδια για να μην περιέλθει στα χέρια των χουντικών αρχών. Αργότερα, ο Γιώργος Καστούρας, που το είχε κρύψει με τα χέρια του, βρήκε το υλικό άθικτο και το παρέδωσε μεταπολιτευτικά στην Πρυτανεία του Πανεπιστημίου, για να διατηρηθεί ως ντοκουμέντο της φοιτητικής εξέγερσης. Ύστερα από καιρό, σε διερευνητικό έλεγχο για την τύχη του γραπτού υλικού της φοιτητικής εξέγερσης στη Θεσσαλονίκη διαπίστωσε ότι το «μάτσο με τα χαρτιά» βρισκόταν ξεχασμένο σε ράφι των γραφείων της πρυτανείας όπου είχε τοποθετηθεί όταν το παρέδωσε. Φοβούμενος ότι υπήρχε κίνδυνος να χαθεί το πολύτιμο υλικό, το πήρε και το παρέδωσε προς φύλαξη στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) στην Αθήνα όπου βρίσκεται σήμερα.
Μερικά φύλλα αυτής της συλλογής από τα αυθεντικά χειρόγραφα με συνθήματα του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης εκτέθηκαν στην έκθεση του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΜ-Θ «Η έντυπη αντίσταση 1967-74» το 2010 στη Θεσσαλονίκη. Επίσης, τα χειρόγραφα συνθήματα και μηνύματα του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης ψηφειοποιήθηκαν το 2003 από την Γ’ Ένωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΕΛΜΕ) Θεσσαλονίκης και την Εταιρία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων (ΕΔΙΑ) Κεν. και Δυτ. Μακεδονίας και το αφιερωματικό CD–ROM κυκλοφόρησε στα σχολεία της Θεσσαλονίκης και άλλων περιοχών. Ο εξοπλισμός του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης περιήλθε στις αστυνομικές και στρατιωτικές αρχές της εισβολής και είναι άγνωστη η τύχη του.
Χ.ΖΑΦ.
Απόσπασμα από το βιβλίο μου: «Αντεθνικώς δρώντες…», 1971-1974, Η Θεσσαλονίκη την περίοδο της χούντας και η εξέγερση του Πολυτεχνείου της, εκδ. Επίκεντρο, 2011.
*Τα μονόφυλλα με τα συνθήματα και τα κείμενα του ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης είναι τα αυθεντικά και προέρχονται από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) στην Αθήνα όπου έχουν κατατεθεί από τον Γιώργο Καστούρα. Έχουν αρχειοθετηθεί ψηφιακά και στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης όπου δημιουργείται μια τράπεζα αρχείων και ντοκουμέντων για την περίοδο της δικτατορίας 1967-74. Από το αρχείο του ΚΙΘ παραχωρήθηκαν ευγενώς μερικά από τα ιστορικά μονόφυλλα για την εικονογράφηση του παρόντος θέματος.
*Ακούστε ένα ηχητικό ντοκουμέντο (διάρκειας 15 περίπου λεπτών) από τις μεταδόσεις του ραδιοφωνικού σταθμού του «Πολυτεχνείου» Θεσσαλονίκης στις 16-17 Νοέμβρη 1973.
