Μια σημαντική έκθεση με τίτλο “Το τέλος της παλιάς μας πόλης”- Θεσσαλονίκη 1870-1917 λειτουργεί αυτές τις μέρες στο Πολιτιστικό Κέντρο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας στη Θεσσαλονίκη. Σε δυο ορόφους της βίλας Καπαντζή δίνεται με πρωτότυπα εκθέματα και με εξαιρετική σχεδιαστική ανάπτυξη το αρχιτεκτονικό πανόραμα μισού αιώνα της πόλης που αντιστοιχεί στην λεγόμενη Μπελ Επόκ, από τις τελευταίες δεκαετίες της τουρκοκρατίας ως τον πρώτο πόλεμο. Το τέλος της παλιάς πόλης σημαδεύεται από την φοβερή πυρκαγιά του 1917 που στάθηκε η κοσμογονική ευκαιρία για το σχεδιασμό της νέας πόλης.
Το χρονολογικό πλαίσιο και το πανόραμα της πόλης αυτής της περιόδου προβάλλεται με πλούσιο φωτογραφικό και χαρτογραφικό υλικό από διεθνείς συλλογές, τις συλλογές του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ και ιδιωτών. Τα ενημερωτικά κείμενα και ο υπομνηματισμός των «πολεοδομικών» φωτογραφιών με τη γραφιστική επισήμανση των εμβληματικών κτηρίων της πόλης ζωντανεύουν στα μάτια μας μια σπουδαία και άγνωστη εποχή της παλιάς πόλης.
Άποψη της έκθεσης του ΜΙΕΤ με την φωτογραφία του θαλάσσιου τείχους της Θεσσαλονίκης των αδελφών Αμπντουλλά (1864-1866).
Οι παλιότερες φωτογραφίες της πόλης
Το πυρήνα της έκθεσης –και τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα- συνιστούν οι τέσσερις παλιότερες πανοραμικές φωτογραφίες της πόλης και του θαλάσσιου τείχους της Θεσσαλονίκης του τέλους του 19ου αιώνα: Η πολυσυζητημένη, μετά την πρόσφατη ανακάλυψη από τοπικό ιστότοπο, φωτογραφία του 1864-66 με το θαλάσσιο τείχος των αδελφών Abdullah/Αμπντουλλά, από τα Εθνικά Αρχεία της Ουγγαρίας. Η δεύτερη φωτογραφία του θαλάσσιου τείχους: από το λιμάνι με προσανατολισμό προς τον Λευκό Πύργο (συλλογή Pierre de Rigord / εκδόσεις Kallimages). Τα δύο πανοράματα, του 1863 (Székely/Σέκελυ, από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας) και του 1873 (Sayce/Σέυς, της συλλογής Δέλλιου από το ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ).
Ακολουθούν μερικά μεταγενέστερα πανοράματα της πόλης: Το τριπλό πανόραμα του 1890, των Σουλτς & Μπάρνσλεϋ / Schultz & Barnsley από τον μιναρέ της Αγίας Σοφίας, από τη Βρετανική Σχολή Αθηνών. Δύο πανοράματα από τη θάλασσα (του 1891 και του 1903), που παρουσιάζουν την όψη της πόλης αμέσως μετά την πυρκαγιά του 1890 και στις αρχές του 20ού αιώνα, από τις συλλογές Βασίλη Βασιακώστα και Δημήτρη Σαλπιστή.
Άποψη της έκθεσης ‘Το τέλος της παλιάς μας πόλης’ στο ΜΙΕΤ
Η έκθεση δίνει μεγάλη έκταση με πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό και χάρτες στη φοβερή πυρκαγιά του 1917 και στην εξέλιξη του ρυμοτομικού σχεδίου Εμπράρ. Φωτογραφίες, καρτποστάλ και σχέδια της πυρίκαυστης ζώνης, που αποκαλύπτουν την έκταση της πυρκαγιάς, την κατάσταση των μνημείων και των πυρόκλητων, από τις συλλογές Γιώργου Α. Δέλλιου, Ευάγγελου Φυσίκα, Μιχαήλ Β. Χατζηγιάννη, ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ και το αρχείο της Αλέκας Γερόλυμπου που απόκειται στο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ. Φωτογραφίες από το πορτφόλιο ‘Salonika Fire: 18-19th August 1917’, που εξέδωσε ο αγγλικός στρατός, από τις συλλογές της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, σχολιασμένες από τον Roderick Bailey, ιστορικό στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Τις φωτογραφίες συμπληρώνουν ακουαρέλες Άγγλων και Γάλλων στρατιωτών, που υπηρέτησαν στο Μακεδονικό Μέτωπο (1914-1918) και αποτύπωσαν όχι μόνο μνημεία και τοπία της Θεσσαλονίκης, αλλά και τους καθημερινούς ανθρώπους της στους δρόμους και τις αγορές, κυρίως εκείνουν που επλήγησαν από την πυρκαγιά. Τα έργα αυτά ανήκουν στις συλλογές των Αρσέν και Ρουπέν Καλφαγιάν και του Μάνου Χαριτάτου (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκης) και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό.
Φωτογραφίες της εκθεσης από περιοχές της πόλης μετά την πυρκαγιά του 1917
Εκτίθενται επίσης τα πέντε σωζόμενα πρωτότυπα σχέδια του Εμπράρ, από τη συλλογή Αλέξανδρου και Στέφανου Καλλιγά, που είχαν πρωτοπαρουσιαστεί από τον καθηγητή Βασίλη Κολώνα στο Μουσείο Μπενάκη και στο ΜΜΣΤ. Αποτυπώνουν το νέο πνεύμα που εισήγαγε η δυτική πολεοδομία στον ανασχεδιασμό της Θεσσαλονίκης.
Την έκθεση, που θα διαρκέσει ως τις 18 Φεβρουαρίου 2018, πλαισιώνουν κείμενα των: Βασίλη Γούναρη, Ρόντερικ Μπέιλυ, Ευάγγελου Χεκίμογλου, Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου, Βασίλη Κολώνα, Μαρίας Καμπούρη-Βαμβούκου και του επιμελητή της έκθεσης Γιάννη Επαμεινώνδα.
Μια ιστορία εκσυγχρονισμού
Το πανόραμα της πόλης, φωτογραφία του Σέυς, 1873.
«…Είναι λάθος να πιστεύουμε πως η σύγχρονη Θεσσαλονίκη γεννήθηκε με τον ερχομό της ελληνικής Πολιτείας ή με το σχέδιο Εμπράρ, γράφει στο εισαγωγικό πάνελ της έκθεσης και στον καλαίσθητο οδηγό ο επιμελητής της Γιάννης Επαμεινώνδας. Η πόλη είχε μια δικιά της προϊστορία εκσυγχρονισμού στο πλαίσιο των οθωμανικών Τανζιμάτ, με δίκτυα, υποδομές, δημόσια και ιδιωτικά κτίρια που άλλαζαν σταδιακά την όψη αλλά και την ουσία της, ξεκινώντας από την κατεδάφιση των θαλάσσιων τειχών το 1870. Και μόνο η σιδηροδρομική σύνδεσή της με την Ευρώπη επί μια τριακονταετία πριν η υπόλοιπη Ελλάδα συνδεθεί με τους Ανατολικούς Σιδηροδρόμους και βγει από τη βαλκανική απομόνωσή της, θα ήταν αρκετή ως επιχείρημα του ιδιαίτερου χαρακτήρα της. Μεταβαίνοντας από την τειχισμένη, περίκλειστη μεσαιωνική πόλη στην ανοικτή προς τη θάλασσα και το εμπόριο κοσμοπολίτισσα, η Θεσσαλονίκη διέγραψε μια σύντομη τροχιά λαμπρών προσδοκιών για να καταλήξει, μετά τον Δεύτερο Πόλεμο, μια μονοεθνική, μονόχρωμη και αδιαφοροποίητη επαρχιακή πόλη.
“Σε αυτό το διάστημα της μετάβασης δεν έπαψε να αλλάζει, να καίγεται και να ανοικοδομείται ξανά, πάνω στα νέα ευρωπαϊκά πρότυπα. Η μεγάλη πυρκαγιά του 1890 –που επισκιάστηκε από την ακόμα μεγαλύτερη καταστροφή του 1917– είχε παρόμοια με τη δεύτερη χαρακτηριστικά: εκπόνηση νέου σχεδίου από τις δημοτικές υπηρεσίες, εξορθολογισμό και κανονικότητα των χαράξεων, απαγόρευση ανέγερσης μέχρι την ολοκλήρωση του σχεδίου, μετακίνηση των πυροπαθών σε νέους συνοικισμούς μακριά από το κέντρο όπου ζούσαν πριν, αναβάθμιση της πρώην άθλιας περιοχής σε συνοικία των “πλουσίων σπιτιών”. …»
Μια ακόμη σημαντική και αποκαλυπτική έκθεση για την ιστορία της Θεσσαλονίκης -που την περιηγήθηκα και την απόλαυσα- στο μουσειογραφικό και καλλιτεχνικό στήσιμο, την τεκμηριωμένη και αναλυτική παρουσίαση και την αυθεντικότητα των εκθεμάτων, όπως μας έχει συνηθίσει τα τελευταία χρόνια το ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη.
Χ.Ζ.
Πηγή: Τα ενημερωτικά δελτία και ο κατάλογος της έκθεσης του ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκης. Οι φωτογραφίες είναι από τις δικτυακές αναρτήσεις του ΜΙΕΤ για την έκθεση.
