Η τηλεοπτική αφήγηση του συγγραφέα Γιώργου Ιωάννου

Με τη συμπλήρωση των είκοσι χρόνων (το 2005), από τον θάνατο του Γιώργου Ιωάννου γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά για το έργο του, που αποτιμούσαν την προσφορά του κατεξοχήν συγγραφέα της Θεσσαλονίκης στα ελληνικά γράμματα και την πόλη του. Δεν καταγράφηκε όμως μια άλλη ιδιότητά του, αυτή του τηλεοπτικού Ιωάννου.

Ένα βιβλίο του καθηγητή Γιώργου Αναστασιάδη με τίτλο «Γιώργος Ιωάννου, 1927-1985, Λόγος και Μνήμη», που εκδόθηκε από το University Studio Press, αποτελεί το πληρέστερο ανθολόγιο λόγου και μνήμης για τον Γιώργου Ιωάννου. Όπως σημειώνει ο ανθολόγος «είναι ένα αποθησαύρισμα για την ιστορική-πνευματική φυσιογνωμία του Γ. Ιωάννου μέσα από τον λόγο του, αλλά και μέσα από φωτογραφίες και εικονογραφικό-τεκμηριωτικό υλικό και ένα δίσκο που διασώζει ηχογραφημένη την τελευταία ραδιοφωνική συνέντευξη του Γ. Ιωάννου στη Ν. Ξεράκη, ένα μήνα πριν από το θάνατό του, το Φεβρουάριο του 1985. Το αποθησαύρισμα αυτό θέλει να είναι -και το πετυχαίνει, σημειώνουμε εμείς- και ‘’εποχή’’, να είναι και ‘’προσωπογραφία’’, να είναι και ‘’διδαχή’’ και να αναβλύζει από τις σελίδες του η πόλη του που του οφείλει τις μνήμες της, η Θεσσαλονίκη σ’ όλες τις μορφές, τις μεταμορφώσεις και τις παραμορφώσεις της».

Το βιβλίο του Αναστασιάδη αποτελεί μια συναρπαστική περιδιάβαση στα «τοπία της ψυχής», στα πρόσωπα και την ιστορική μνήμη της μεταπολεμικής Θεσσαλονίκης που τόσο περίτεχνα περιγράφει και διασώζει στα βιβλία του ο πεζογράφος της.

Οι τηλεταινίες του

Ο Γιώργος Ιωάννου ήταν μια σύνθετη προσωπικότητα πέρα από τη συγγραφική του ιδιότητα που είναι η πιο γνωστή του. Ήταν εξαιρετικός δάσκαλος, δοκιμιογράφος, λαογράφος και δημοσιογράφος. Στο σημερινό σημείωμα δίνεται και μια άλλη διάσταση: αυτή του τηλεοπτικού Ιωάννου που δεν έχει καταγραφεί αναλόγως στις επετειακές αποτιμήσεις του έργου του.

Είχα την τύχη, κάνοντας το ρεπορτάζ, να συνεργαστώ με τον Γιώργο Ιωάννου σε μια ταινία της εξαιρετικής σειράς «Η ΕΡΤ στη Βόρεια Ελλάδα» του δημοσιογράφου Χρήστου Χριστοδούλου με τίτλο «Η πρωτεύουσα των προσφύγων», στην οποία ο Γ. Ιωάννου είναι πρωταγωνιστής, ξεναγός της πόλης και αφηγητής. Η ταινία αναφέρεται στους πρόσφυγες και την πικρή ζωή τους στη μητέρα Θεσσαλονίκη. Περπάτησα μαζί του σε όλους τους προσφυγικούς συνοικισμούς της πόλης, από τον Εύοσμο ως την Καλαμαριά. Ζούσαν ακόμη πρόσφυγες της πρώτης γενιάς και υπήρχαν αρκετές παράγκες από τα χρόνια της προσφυγικής εγκατάστασης. Ο Γιώργος μιλάει για την προσφυγούπολη, συζητάει με αυτόπτες μάρτυρες -Πόντιους, Μικρασιάτες και Θρακιώτες πρόσφυγες- εκμαιεύοντας παράλληλα ιστορικές και οικογενειακές μαρτυρίες από το ρίζωμα της προσφυγιάς στη Θεσσαλονίκη. Η παρουσία και ο λόγος του Ιωάννου στην ταινία είναι καταλυτικά. Πέρα από την αμείλικτη εικόνα που αποτυπώνει προσφυγικά χαμόσπιτα, γέροντες και παλιές φωτογραφίες, ο πετυχημένος δημοσιογραφικός του ρόλος, οι γνώσεις και η ευαισθησία του για τους πρόσφυγες απογειώνουν την ταινία.

Για αρχειακούς λόγους, το ρεπορτάζ της ταινίας είναι του Χρίστου Ζαφείρη, η σκηνοθεσία του Θεσσαλονικιού σκηνοθέτη Τάκη Παπαγιαννίδη, η φωτογραφία του Γιάννη Καλοβιρνά και η επιμέλεια παραγωγής του Κυριάκου Γεωργίου, ενώ η προβολή της από το κανάλι της ΕΡΤ έγινε πανηγυρικά στις 25 Οκτωβρίου 1982.

Είχε προηγηθεί από την «ΕΡΤ στη Βόρεια Ελλάδα» και μια άλλη ταινία με τίτλο «Εις τόπον ονομαζόμενον λιθόστρωτον», ομότιτλο αφήγημα από το βιβλίο του Γ. Ιωάννου «Το δικό μας αίμα». Είναι μια οπτική και ποιητική αποτύπωση της παλιάς Θεσσαλονίκης με εμπράγματες μνήμες που επιβιώνουν στη σύγχρονη και πολυδαίδαλη μεγαλούπολη. Το κείμενο διαβάζει ο ίδιος ο Γιώργος Ιωάννου που έκανε και το ρεπορτάζ της ταινίας. Η σκηνοθεσία είναι πάλι του Τάκη Παπαγιαννίδη, η φωτογραφία του Συρράκου Δανάλη και η προβολή της έγινε από την ΕΡΤ στις 14 Ιανουαρίου του 1980. Και οι δυο αυτές ταινίες, πέρα από την παρουσία του Γ. Ιωάννου, διασώζουν εικόνες της Θεσσαλονίκης που είναι πια οριστικά χαμένες από το σώμα της πόλης.

  Ο Γιώργος Ιωάννου (1927-1985)

Ο παλιός σταθμός των τρένων

Ένα σενάριο, που προέκυψε από τη συνεργασία του δημοσιογράφου Κώστα Τσιβιλίκα με τον Γιώργο Ιωάννου με τίτλο «Ο τελευταίος σταθμός», δεν πρόλαβε να γίνει εικόνα γιατί μεσολάβησε ο θάνατος του συγγραφέα στις 16 Φεβρουαρίου του 1985. Η κεντρική ιδέα του ήταν η ξενάγηση του Γιώργου Ιωάννου με δικά του σχόλια και περιγραφές στις περιοχές του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού Θεσσαλονίκης, του γειτονικού εβραϊκού στρατοπέδου «Βαρόνου Χιρς» και του Κέντρου Διερχομένων στο λιμάνι. Ωστόσο, το έτοιμο σενάριο, σε επιμέλεια του Κ. Τσιβιλίκα, γυρίστηκε σε ταινία την παραμονή και τη μέρα της κηδείας του Ιωάννου και προβλήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 1985 από τη σειρά «Εδώ και σήμερα» της ΕΡΤ με τίτλο «Το τελευταίο σενάριο». Η σκηνοθεσία ήταν του Νίκου Παπαθανασίου, η φωτογραφία του Γιώργου Φράστανλη, ενώ το κείμενο με τις μνήμες του Γ. Ιωάννου διάβαζε ο ηθοποιός Νίκος Σκιαδάς.

Οι ξεχασμένες αυτές τηλεοπτικές ταινίες και το υπόλοιπο σκόρπιο οπτικό υλικό δίνουν μια άλλη διάσταση στην προσωπικότητα του δημιουργού και συμπληρώνουν «άπαντα τα έργα» του συγγραφέα. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να συγκεντρωθούν στο μουσείο-αρχείο του Γιώργου Ιωάννου, που στεγάζεται προσωρινά στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο στη Θεσσαλονίκη. Δυστυχώς όμως η δημιουργία μόνιμης μουσειακής στέγης, παρά τις προσπάθειες που έγιναν από συγγενείς και φίλους του συγγραφέα, έχει τελματώσει. Τελειώνοντας θα επαναλάβω ως σημερινά τα λόγια που έγραψα τον Ιούνιο του 2005 στον “Αγγελιοφόρο”: «Είναι απαράδεκτο ολόκληρη η Θεσσαλονίκη να μην μπορεί να προσφέρει έναν ευπρόσωπο χώρο για να φιλοξενήσει, σ’ ένα αρχειακό και μουσειακό καταφύγιο, τον κατεξοχήν πεζογράφο της. Η κληρονομιά του Ιωάννου δεν ανήκει μόνο στους φυσικούς κληρονόμους του, αλλά σ’ ολόκληρη την πόλη και ιδιαίτερα στον δήμο της γενέτειράς του».

Ο Γιώργος Ιωάννου (στη μέση) με την οικογένειά του στη βεράντα του σπιτιού του, στην οδό Αγίου Δημητρίου 208 (154),το 1963. Από αριστερά ο αδερφός του Χριστόδουλος (Λάκης), η αδερφή του Δήμητρα, η γιαγιά Αφεντούλη, ο συγγραφέας, η μητέρα του Αθανασία και ο αδερφός του Θοδωράκης που έφυγε από τη ζωή το 1964 σε ηλικία 18 χρόνων.

Χ.ΖΑΦ.

Δείτε, κάνοντας κλικ στον τσεκαρισμένο τίτλο, την τηλεταινία του Γιώργου Ιωάννου “Η πρωτεύουσα των προσφύγων”