Ήμουν παρών στη φοιτητική κατάληψη της Πολυτεχνικής σχολής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τον Νοέμβρη του 1973. Εκείνη την περίοδο είχα απολυθεί από την εφημερίδα Θεσσαλονίκη, όπου είχα την ευθύνη της φοιτητικής σελίδας, αλλά παρακολουθούσα από κοντά τα τεκταινόμενα στο Πανεπιστήμιο, γιατί, πέρα από το προσωπικό ενδιαφέρον ως φοιτητής της Φιλοσοφικής παλαιότερων ετών, συνέχιζα να στέλνω ρεπορτάζ για το φοιτητικό κίνημα στο εξωτερικό.
Μπήκα το απόγευμα της Παρασκευής, 16 Νοέμβρη, όταν άρχισε η κατάληψη στο κτήριο των Αρχιτεκτόνων και Πολιτικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής σχολής. Έγινα ένα με τα νεότερα παιδιά και με συνεπήρε ο ενθουσιασμός τους, άλλωστε όλα σχεδόν τα στελέχη του φοιτητικού κινήματος ήταν γνωστά μου, από την εφημερίδα όπου εργαζόμουνα. Στην κατάληψη βοηθούσα στην Επιτροπή Επικοινωνιών, έγραφα ή χάραζα συνθήματα σε λάστιχο (λινόλεουμ), που είχα φέρει από το σπίτι μου και τα ρίχναμε κρυφά στους δρόμους της πόλης. Μέσα στο Πολυτεχνείο ήταν και άλλοι δημοσιογράφοι, ο Δημήτρης Καϊσης (Το Βήμα) και ο Κλέαρχος Τσαουσίδης που συνελήφθησαν μαζί με τους φοιτητές, ο Φώτης Σιούμπουρας (Απογευματινή), ο Νίκος Βολωνάκης και ο Ξενοφών Μαυραγάνης (Μακεδονία) που βοηθούσαν σημαντικά, με τα δίκτυα πληροφόρησης και την προσωπική συμμετοχή, στην κατάληψη.
Φοιτητές έξω από την Πολυτεχνική Σχολή την πρώτη μέρα της κατάληψης
Ο νεανικός ενθουσιασμός, η αυτοπειθαρχία και η ελεύθερη κινητικότητα προσώπων και ιδεών, ο σεβασμός των συλλογικών αποφάσεων, η ανοιχτή ιδεολογική και πολιτική αντιπαράθεση και η αίσθηση ότι κάτι μεγάλο συνέβαινε, ήταν τα χαρακτηριστικά της φοιτητικής κατάληψης. Είδα ότι η διαβίωση των εγκλείστων δεν υπαγορευόταν ούτε αναφερόταν δεσμευτικά σε κάποια συλλογική αρχή. Η Συντονιστική επιτροπή με εκπροσώπους των σχολών του ΑΠΘ, που εκλέχτηκε από τους καταληψίες, συνεδρίασε συγκροτημένα μόνο μια φορά, δημιούργησε ένα πλαίσιο στόχων και συμπεριφοράς, αλλά ξεπεράστηκε στην πράξη από την αυτενέργεια, την ομοθυμία και τη συλλογική δράση.
Η φοιτητική κατάληψη αυτή καθεαυτή δεν ήταν αυθόρμητη. Πίσω της υπήρξε οργανωμένη στρατηγική και ενεργειακή πρωτοβουλία μιας ομάδας φοιτητών, κυρίως της Πολυτεχνικής σχολής και του λεγόμενου, μεταπολιτευτικά, εξωκοινοβουλευτικού χώρου. Διέκρινα, πάντως, σ’ εκείνο το δραματικό εικοσιτετράωρο την ηγετική ομάδα φοιτητών από διαφορετικούς ιδεολογικούς και πολιτικούς χώρους, που είχε δώσει το αγωνιστικό παρόν στη διάρκεια του φοιτητικού κινήματος, η οποία κατηύθυνε τα πράγματα και έδινε τον τόνο της κατάληψης. Καθολικώς αποδεκτή ηγετική μορφή της κατάληψης και του φοιτητικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη ήταν ο φοιτητής της Πολυτεχνικής Θωμάς Βασιλειάδης, στέλεχος του «Ρήγα Φεραίου» και καταδικασμένος από το στρατοδικείο για την αντιδικτατορική του δράση.
Νωρίς, εκ των ενόντων, στήθηκε ραδιοσταθμός που ακουγόταν σε μεγάλη απόσταση πέριξ της Θεσσαλονίκης. Στον σταθμό μιλούσαν η Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου, ο Ανδρέας Παπακωνσταντίνου, ο Φώτης Σιούμπουρας και ο Κλέαρχος Τσαουσίδης. Τα κείμενα και τα συνθήματα που μεταδίδονταν με πολυφωνία και απηχούσαν το ιδεολογικό και πολιτικό πλαίσιο της κατάληψης, ξεκίνησαν με φοιτητικά αιτήματα και κορυφώθηκαν με την καταγγελία της δικτατορίας και τη δημοκρατική πρόταση για την αλλαγή του πολιτικοκοινωνικού συστήματος. Τα γραπτά κείμενα του σταθμού σώθηκαν χάρη στην ψύχραιμη πρωτοβουλία του φοιτητή Γιώργου Καστούρα να τα κρύψει σε σπουδαστήριο της σχολής και σήμερα βρίσκονται στα αρχεία των ΑΣΚΙ.
Η κατάληψη της Θεσσαλονίκης, σε αντίθεση με το Μετσόβιο, είχε δύο αρνητικές παραμέτρους, που εμπόδισαν τη λαϊκή συσπείρωση. Ο πρώτος και σημαντικότερος ήταν χωροταξικός. Τότε το κτήριο της Πολυτεχνικής βρισκόταν σε απόμακρο σημείο, απομονωμένο από τον αστικό ιστό και τις κεντρικές οδούς, χωρίς δρόμο και φωτισμό, ενώ κάποιες δίοδοι προσπέλασης είχαν αποκλειστεί από όργανα του καθεστώτος με αποτέλεσμα, παρά τις εκκλήσεις από τον ραδιοσταθμό για συμπαράσταση, να μη προσεγγίσει την κατάληψη ούτε ένας πολίτης! Κάποιοι γονείς που εμφανίστηκαν αργά τη νύχτα, ήρθαν να πάρουν τα παιδιά τους. Το δεύτερο αρνητικό σημείο ήταν οι επιθέσεις από ομάδες «εθνικοφρόνων» και εγκάθετων φοιτητών του καθεστώτος, μαζί με φοιτητές της γειτονικής Στρατιωτικής Σχολής Σωμάτων και μέλη της παλιάς ΕΚΟΦ, που εμπόδιζαν πολλούς φοιτητές να μπουν στον χώρο της κατάληψης και στη συνέχεια πετροβολούσαν σπάζοντας τα τζάμια του κτηρίου.
Τις πρώτες πρωινές ώρες, μετά την είσοδο του τανκ στο Μετσόβιο, το Πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης περικυκλώθηκε από στρατιωτικά άρματα και τμήμα ΛΟΚατζήδων, ενώ τα ηγετικά στελέχη της χούντας στην πόλη, παρουσία του «πρύτανη των τανκς» του ΑΠΘ Ευάγγελου Σδράκα, πειθανάγκασαν τους καταληψίες να εκκενώσουν το κτήριο. Παρά τις υποσχέσεις ότι δεν θα γίνουν συλλήψεις, στην έξοδο συνελήφθησαν εκατό περίπου φοιτητές, από τους οποίους κρατήθηκαν κάτω από άθλιες συνθήκες και βασανισμούς, ως πρωταίτιοι της κατάληψης, 35 άτομα (5 φοιτήτριες, 28 φοιτητές και δύο δημοσιογράφοι). Οι κρατούμενοι απολύθηκαν μετά από ένα μήνα περίπου, στο πλαίσιο των «ειρηνευτικών μέτρων» του νέου δικτάτορα Δημ. Ιωαννίδη. Δυο μέρες μετά την κατάληψη, κρυπτόμενος και κάτω από δύσκολες συνθήκες, έστειλα μια μυστική ανταπόκριση για τα δραματικά συμβάντα σε εφημερίδες και ραδιόφωνα της Ευρώπης.
Με εύλογη καθυστέρηση η ανταπόκρισή μου για την κατάληψη στο ΑΠΘ δημοσιεύτηκε στην αντιστασιακή εφημερίδα Ελεύθερη Ελλάδα που είχε έδρα τη Ρώμη, με τίτλο ‘’Το όραμα της ελευθερίας είναι ζωντανό στις καρδιές των νέων’’.
Η «Δίκη του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης», που έγινε τον Ιούνιο του 1976 μετά από μηνύσεις βασανισθέντων φοιτητών, εξελίχτηκε σε παρωδία. Οι τρεις κατηγορούμενοι αξιωματικοί της Ασφάλειας καταδικάστηκαν σε ολιγόμηνες ποινές για απλές σωματικές βλάβες, σε δεύτερο βαθμό απαλλάχτηκαν από τις κατηγορίες και ένας από αυτούς συνέχισε την καριέρα του σε διευθυντικές θέσεις στην Αστυνομία.
Τελειώνοντας αυτήν τη διαγραμματική αναφορά τιμής και μνήμης για την κορυφαία αντιδικτατορική πράξη των φοιτητών στη Θεσσαλονίκη, θέλω να υπογραμμίσω ότι κανείς από τους αγωνιστές της «δεν αντάλλαξε τις δάφνες του με τις πολιτικοοικονομικές σειρήνες».
Xρίστος Ζαφείρης
Το βιβλίο μου ‘’Αντεθνικώς δρώντες’’, 1971-1974, η Θεσσαλονίκη στα χρόνια της χούντας και η εξέγερση του Πολυτεχνείου της, Επίκεντρο, 2011, είναι ”βιβλίο αναφοράς” για το φοιτητικό κίνημα της Θεσσαλονίκης και την κατάληψη της Πολυτεχνικής τον Νοέμβρη του 1973