Σε μια αγροτική έπαυλη στην περιοχή του Αξιού στεγάστηκε το 1912 το Γενικό Στρατηγείο του ελληνικού στρατού, που έκανε τις αγωνιώδεις διαπραγματεύσεις με την τουρκική πλευρά στο τελευταίο τριήμερο πριν από την παράδοση της Θεσσαλονίκης. Είναι η παραδοσιακή βίλα Μοδιάνο, το κεντρικό κτήριο ενός μεγάλου και πλούσιου αγροκτήματος εβραϊκής οικογένειας, κοντά στο χωριό Γέφυρα, που στεγάζει σήμερα το Μουσείο των Βαλκανικών Πολέμων.
Στο κτήριο αυτό έμεινε το Γενικό Στρατηγείο από το βράδυ της 24ης Οκτωβρίου 1912 έως τα χαράματα της 27ης Οκτωβρίου, όταν οι διαπραγματεύσεις είχαν αίσιον τέλος για τον ελληνικό στρατό και τη Θεσσαλονίκη. Οι τρείς αυτές μέρες υπήρξαν καθοριστικές για την τύχη της Μακεδονίας και την έκβαση του βαλκανικού πολέμου γενικότερα, και από το στρατηγείο του Τόψιν (όπως ονομαζόταν τότε το χωριό) μεταδόθηκε η χαρμόσυνη είδηση της παράδοσης της Θεσσαλονίκης. Ήταν ένα τριήμερο αγωνίας και κρίσιμου πήγαινε – έλα των αντιπροσωπειών που ενημέρωναν τον αρχιστράτηγο των Ελλήνων Κωνσταντίνο στη βίλα Μοδιάνο και τον διοικητή του τουρκικού στρατού Χασάν Ταχσίν πασά που έδρευε στο διοικητήριο της Θεσσαλονίκης.
Οι Τούρκοι καθυστερούσαν σκόπιμα και πρόβαλλαν ιταμές αξιώσεις για να παραδώσουν την πόλη. Τελικά, όταν ο διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος απέρριψε τα αιτήματα των Τούρκων για την άνευ όρων παράδοση των Τούρκων στρατιωτών, και εξέδωσε επείγουσα διαταγή προς τις ελληνικές μεραρχίες για άμεση κατάληψη της πόλης, η τουρκική αντιπροσωπεία επέστρεψε για τρίτη και τελευταία φορά στη βίλα Μοδιάνο. Το μεσημέρι της 26ης Οκτωβρίου, ανήμερα της γιορτής του Πολιούχου, η αντιπροσωπεία ανακοίνωσε στο ελληνικό στρατηγείο ότι ο Ταχσίν Πασάς είχε δεχτεί την άνευ όρων παράδοση της πόλης. Τελικά το πρωτόκολλο της πόλης υπογράφηκε στο Διοικητήριο τη νύχτα της 26ς Οκτωβρίου κι άνοιξε ο δρόμος για την θριαμβική είσοδο του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλονίκη.
Το διόραμα με τις συνομιλίες των δύο αντιπροσωπειών που διαπραγματεύτηκαν την παράδοση της Θεσσαλονίκης το 1912 στη βίλα Μοδιάνο.
Ιστορικό τοπόσημο και Μουσείο των Βαλκανικών Πολέμων
Με αυτήν την ιστορική συγκυρία, η βίλα Μοδιάνο στη Γέφυρα αποτελεί από μόνη της ένα ιστορικό τοπόσημο που είναι στενά συνυφασμένο με την εποποιία του ελληνικού στρατού το 1912 και την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας. Ο επισκέπτης του διάσημου κτηρίου μπορεί να αισθανθεί στο χώρο του τις συγκλονιστικές ώρες που πέρασε το ελληνικό επιτελείο λίγες μέρες πριν την παράδοση της Θεσσαλονίκης και την έκρηξη της χαράς και των πανηγυρισμών όταν έφτασε η μεγάλη είδηση.
Τα κειμήλια του ελληνικού στρατού στο Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων.
Όμως η σημασία του ιστορικού κτηρίου αναβαθμίστηκε με την επιλογή του να στεγάσει από το 1999 το Μουσείο των Βαλκανικών Πολέμων όπου ο επισκέπτης παίρνει μια γενική ενημέρωση για τις συνθήκες της κρίσιμης πολεμικής σύρραξης στη νότια Βαλκανική και των εμπλεκόμενων βαλκανικών δυνάμεων. Στο Μουσείο παρουσιάζονται ποικίλα εκθέματα που δίνουν ολοκληρωμένη ενημέρωση για την εποχή και την ιστορία της. Εκτίθενται πίνακες ζωγραφικής, σχέδια και λιθογραφίες, όπλα, ξίφη, στολές, παράσημα, χάρτες, φωτογραφίες κλπ. Τα κειμήλια παρουσιάζονται στο ισόγειο του κτηρίου, σε προθήκες, αφιερωμένες χωριστά στις στρατιωτικές δυνάμεις που ενεπλάκησαν στους Βαλκανικούς πολέμους ως σύμμαχοι και αντίπαλοι. Έτσι βλέπουμε αντικείμενα και ποικίλα ενθυμήματα του Ελληνικού, Τουρκικού, Βουλγαρικού, Σερβικού, Μαυροβουνιώτικου και Ρουμανικού στρατού, ενώ η παλιά επίπλωση συμπληρώνει την εικόνα αυτής της μεταβατικής εποχής για τη Μακεδονία. Ιδιαίτερη θέση έχουν μια ιδιόχειρη κάρτα του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας Ελευθερίου Βενιζέλου, όπως και αντίγραφο του πρωτοκόλλου παράδοσης της Θεσσαλονίκης.
Τα κειμήλια του τουρκικού στρατού.
Ο τάφος του Χασάν Ταχσίν πασά
Στον προαύλιο χώρο του μουσείου βρίσκεται το ταφικό μνημείο του Χασάν Ταχσίν πασά και του γιου και υπασπιστή του Κενάν Μεσαρέ, στο οποίο εναποτέθηκαν τα οστά τους. Ο Χασάν Ταχσίν πασάς υπήρξε μια δραματική φυσιογνωμία και ο ρόλος του στην συνθηκολόγηση και την αναίμακτη παράδοση της πόλης της Θεσσαλονίκης ήταν καθοριστικός. Ως απόφοιτος του ελληνικού γυμνασίου στα Γιάννενα γνώριζε την ελληνική γλώσσα κι είχε μεγάλη εκτίμηση για τον ελληνικό πολιτισμό, γεγονός που συνέβαλε στην απόφασή του να μην επιτρέψει την παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Βούλγαρους που διεκδικούσαν συγχρόνως με τους Έλληνες την πόλη. Πέφτοντας στη δυσμένεια των Τούρκων έζησε στη συνέχεια στην Ελβετία, όπου και πέθανε, απολαμβάνοντας την προστασία του Ελληνικού κράτους. Τα οστά του μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη και τάφηκαν αρχικά στο Αλβανικό νεκροταφείο που λειτουργούσε στην Τούμπα. Από εκεί, μετά την καταστροφή του κοιμητηρίου και την παραμονή τους σε οστεοφυλάκιο της περιοχής, εναποτέθηκαν στο ταφικό μνημείο του Μουσείου. Είναι μια πράξη ευγνωμοσύνης στον Τούρκο στρατηγό που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες. Οι απόγονοι του Ταχσίν πασά, με το όνομα Μεσαρέ, έμειναν στην Ελλάδα και πήραν την ελληνική υπηκοότητα.
Το ταφικό μνημείο του Χασάν Ταχσίν πασά και του γιού του Κενάν Μεσαρέ στον αύλειο χώρο του Μουσείου Βαλκανικών Πολέμων στη Γέφυρα Θεσσαλονίκης.
Η ιστορία της βίλας Μοδιάνο
Το διώροφο κτήριο του Μουσείου ήταν το αρχοντικό κατάλυμα του αγροκτήματος Μοδιάνο, που δημιούργησε το 1906 ο εβραίος τραπεζίτης και επιχειρηματίας Γιακό Μοδιάνο, ενώ το κτήριο σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Πιέρο Αριγκόνι. Η βίλα περιβάλλονταν από πολλά βοηθητικά κτήρια και υποστατικά για τη στέγαση των αγροτικών προϊόντων της περιοχής Αξιού και των πολλών εργατών που απασχολούνταν στο πλούσιο αγρόκτημα. Πατέρας του Γιακό ήταν ο Σαούλ Μοδιάνο, που θεωρούνταν ο δεύτερος μεγαλύτερος ιδιοκτήτης ακινήτων στην οθωμανική αυτοκρατορία.
Το 1911 το τσιφλίκι πέρασε σε τουρκικά χέρια, ενώ το 1925 πουλήθηκε σε Έλληνες κτηματίες. Οι οικογένειες Σαρόγλου και Παπαγεωργίου, στις οποίες περιήλθε κληρονομικά το αγροτικό συγκρότημα, διατήρησαν την οικοσκευή της βίλας και τον εξοπλισμό των γύρω αγροτόσπιτων, που αξιοποιήθηκαν και στον μουσειακό χώρο. Το 1999 το αγρόκτημα αγόρασε το υπουργείο Εθνικής Άμυνας (υπουργός Άκης Τσοχατζόπουλος) που το μετέτρεψε σε Στρατιωτικό Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων. Την επιμέλεια της μουσειακής συλλογής (το μεγαλύτερο μέρος της οποίας ανήκει στον επιμελητή) είχε ο απόστρατος αξιωματικός, σημαντικός συλλέκτης και επιμελητής πολλών πολεμικών μουσείων της χώρας, Βασίλης Νικόλτσιος. Τα εγκαίνια του μουσείου έγιναν στις 27 Οκτωβρίου του 1999 από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο.
Η παράδοση της Θεσσαλονίκης από τον Ταχσίν Πασά στον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο. Λιθογραφία του K. Haupt (1912) η οποία απεικονίζει το κτήριο όπου σήμερα στεγάζεται το Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων με την επιγραφή “Τοπσίν”. Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
Λειτουργία του μουσείου
Το μουσείο βρίσκεται κοντά στο χωριό Γέφυρα, που απέχει 25 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη, δίπλα στην Εθνική Οδό Θεσσαλονίκης-Έδεσσας. Λειτουργεί με την εποπτεία του υπουργείου Εθνικής Άμυνας και είναι ανοιχτό όλη την εβδομάδα από τις 9 το πρωί ως τις 2 το μεσημέρι. Η είσοδος είναι ελεύθερη, ενώ υπάρχει δυνατότητα ξενάγησης οργανωμένων ομάδων (σχολεία, σύλλογοι κλπ.) μετά από τηλεφωνική συνεννόηση με το μουσείο για κλείσιμο ραντεβού (τηλ. Επικοινωνίας: 2310.716000)
Χ.ΖΑΦ.
