Σκοτώθηκε στην Κύπρο από τους Άγγλους αποικιοκράτες ο Κυριάκος Μάτσης, κορυφαίο στέλεχος της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) κατά την περίοδο της Αγγλικής αποικιοκρατίας στη Μεγαλόνησο, πτυχιούχος της Γεωπονικής σχολής του ΑΠΘ. Γεννήθηκε στο χωριό Παλαιχώρι Λευκωσίας το 1926 και τέλειωσε το γυμνάσιο Αμμοχώστου. Τον Οκτώβριο του 1946 πήρε υποτροφία από αγροτική κυπριακή οργάνωση και σπούδασε γεωπόνος στο ΑΠΘ στη διάρκεια του εμφυλίου που μάστιζε τον τόπο…
Ο ήρωας της Κύπρου Κυριάκος Μάτσης την εποχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα (1955-1959) και δεξιά σε νεανική ηλικία.
Κατά την παραμονή του στη Θεσσαλονίκη, ο Μάτσης τάχθηκε στο πλευρό των κυβερνητικών δυνάμεων με φοιτητικές εξορμήσεις στην ύπαιθρο μέσω της ΜΕΕΦ (Μορφωτική Ένωσις Εθνικοφρόνων Φοιτητών) της οποίας ήταν μέλος του κεντρικού συμβουλίου της. Αρθρογραφούσε στην εφημερίδα Νέα Αλήθεια της Θεσσαλονίκης και πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Φοιτητικής Επιτροπής Κυπριακού Αγώνα, η οποία στόχευε στην απελευθέρωση και ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Στη Θεσσαλονίκη, μεταξύ άλλων, γνωρίστηκε και με τον Γρηγόρη Αυξεντίου, όταν το 1951 τον φιλοξένησε στο σπίτι του. Μεταξύ Μάτση και Αυξεντίου δημιουργήθηκε αδελφική φιλία και αλληλοσεβασμός που διατηρήθηκε και στην διάρκεια του κοινού αγώνα στην Κύπρο.
Ο τόπος του ολοκαυτώματος του Μάτση στο Δίκωμο Κύπρου.
Ο Μάτσης, ήταν «ιδεολόγος ελληνοκεντρικός εθνικόφρονας», όπως τον χαρακτηρίζουν οι βιογράφοι του, αλλά δεν τυφλώθηκε από τη μισαλλοδοξία, τον αντικομμουνισμό και τον φανατισμό της εποχής. Στην Θεσσαλονίκη είχε επαφές και συζητήσεις με ΕΑΜικούς κύκλους της πόλης και κατέθεσε ως μάρτυρας υπεράσπισης το 1948 στη δίκη του Κύπριου συμφοιτητή του, ΕΠΟΝίτη αντάρτη στον Όλυμπο, Γιάννη Δρουσιώτη*. Στο στρατοδικείο ο θανατοποινίτης Μάτσης απάντησε με παρρησία στις απειλές των δικαστών, ενώ στο ημερολόγιο του, που σώθηκε, έγραψε: «Έμαθα στη ζωή να αγαπώ και να εκτιμώ τους ιδεολόγους αγωνιστές που ξέρουν να αγωνίζονται για ένα ιδανικό, αδιάφορο ποιο είναι αυτό, αρκεί να το πιστεύουν. Και ο Γιάννης Δρουσιώτης το πίστευε. Ήταν ένας ήρωας».
Πάνω ο ανδριάντας του Κυριάκου Μάτση στην Καλαμαριά και κάτω τα μνημεία που στήθηκαν προς τιμή του ήρωα και πνευματικού τέκνου του ΑΠΘ στην Πανεπιστημιούπολη Θεσσαλονίκης.
Το 1952 επέστρεψε στην Κύπρο και εργάστηκε ως γεωπόνος στην Αμμόχωστο. Συμμετείχε στο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του νησιού και διετέλεσε τομεάρχης της ΕΟΚΑ στην επαρχία Αμμοχώστου από το 1955 και τομεάρχης Κερύνειας έως τον θάνατο του. Συνελήφθη το 1956 από τις αγγλικές αρχές κατοχής και στη διάρκεια των βασανιστηρίων του τον επισκέφθηκε ο Άγγλος κυβερνήτης του νησιού Χάρντιγκ, ο οποίος του πρόσφερε ένα υπερβολικά μεγάλο ποσό λίρες αν αποκάλυπτε πού κρυβόταν ο αρχηγός της ΕΟΚΑ «Διγενής» (Γεώργιος Γρίβας). Ο αγωνιστής του απάντησε με το περίφημο αρχαίο ρητό «ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα αλλά περί αρετής». Ο Μάτσης κατόρθωσε να δραπετεύσει, οργάνωσε επιτελικά τον αγώνα στη Βόρεια Κύπρο, αλλά το Νοέμβριο του 1958, με προδοσία, εντοπίστηκε το κρυσφύγετό του στο Δίκωμο. Εκεί, όταν περικυκλώθηκε από τις Βρετανικές δυνάμεις, διέταξε τους δύο συναγωνιστές του να παραδοθούν και ο ίδιος αρνήθηκε να βγει λέγοντας ότι “αν βγω θα βγω πυροβολώντας”. Τότε οι διώκτες του ανατίναξαν το σπίτι με χειροβομβίδες με αποτέλεσμα ο αγωνιστής να βρει ηρωικό θάνατο. Οι Βρετανοί αρνήθηκαν να παραδώσουν στην οικογένεια του Μάτση το λείψανο του, το οποίο ετάφη στον περίβολο των Κεντρικών Φυλακών Λευκωσίας (Τα Φυλακισμένα Μνήματα ).
Από την πορεία διαμαρτυρίας για τον θάνατο του Κυριάκου Μάτση στην Κύπρο, που οργάνωσαν στη Θεσσαλονίκη τον Νοέμβριο του 1958 οι φοιτητές του ΑΠΘ.
Το ολοκαύτωμα του Μάτση προκάλεσε συγκίνηση και αντιδράσεις σε ολόκληρο τον ελληνισμό: το Γυμνάσιο Αμμοχώστου κήρυξε τριήμερο πένθος, μαθητές σχολείων σε Αμμόχωστο και Λάρνακα απείχαν από τα μαθήματα τους, στην Αθήνα η Πανελλήνιος Ομοσπονδία Γεωπόνων κατέθεσε ψήφισμα διαμαρτυρίας και νεολαίες διαφόρων πολιτικών παρατάξεων προχώρησαν στις 30 Νοεμβρίου σε μνημόσυνα υπέρ της αναπαύσεως του Μάτση, ενώ την 23η Νοεμβρίου, χιλιάδες φοιτητές του ΑΠΘ πραγματοποίησαν σιωπηλή πορεία διαμαρτυρίας στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, τιμώντας τον εθνικό αγώνα του πνευματικού του τέκνου Κυριάκου Μάτση, έστησε στη μνήμη του δύο γλυπτά, ένα αφηρημένο του Γ. Ζογγολόπουλου (1976) και μια προτομή (1989) στο χώρο της πανεπιστημιούπολης. Επίσης ο δήμος Καλαμαριάς έστησε στην πλατεία Κρήνης χάλκινο ανδριάντα του ήρωα το 2002.
Χ.ΖΑΦ.
* ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΔΡΟΥΣΙΩΤΗ (1919-2015)
- Για την προσωπικότητα του Γιάννη Δρουσιώτη και την περίοδο της ζωής του στη Θεσσαλονίκη παραθέτω ένα απόσπασμα από κείμενο του Κύπριου καθηγητή της Νεοελληνικής Ιστορίας Πέτρου Παπαπολυβίου:
Ο αντιστασιακός στη Γερμανική κατοχή Κύπριος φοιτητής του ΑΠΘ Γιάννης Δρουσιώτης (1919-2015) -αριστερά- με τον αδερφό του Ανδρέα που σκοτώθηκε ως μαχητής του ΕΛΑΣ το 1944 στην περιοχή του Ολύμπου. Φωτογραφία του 1938 στο Βέλγιο.
«…Ο Λεμεσιανός γεωπόνος Γιαννάκης Α. Δρουσιώτης (1919-2015), μέλος της ΟΚΝΕ (της νεολαίας του ΚΚΕ), είχε ενεργή συμμετοχή στην Αντίσταση. Με σπουδές στο Βέλγιο, που διέκοψε ο πόλεμος, ήταν ένας από τους πρώτους δύο φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης που βγήκαν αντάρτες στον Όλυμπο, τον Δεκέμβριο του 1942 και αργότερα ανέλαβε γραμματέας της ΕΠΟΝ Πιερίας, ως «Νίκος Μαυρίδης». Στην ίδια περιοχή, τον Οκτώβριο 1944, σκοτώθηκε πολεμώντας, στις γραμμές του ΕΛΑΣ, ο μεγαλύτερος αδελφός του, Ανδρέας. Ήταν γιος του γυμνασιάρχη της Λεμεσού, Αργυρού Δρουσιώτη, εθελοντή των Βαλκανικών πολέμων, και εγγονός του Ανδρέα Θεμιστοκλέους, εμβληματικής φυσιογνωμίας του κυπριακού ενωτικού κινήματος. Μεταπελευθερωτικά, αφού πήρε το πτυχίο της Γεωπονικής, ανέλαβε διάφορα καθήκοντα στις εαμικές οργανώσεις και κατά το 1946-1947 ήταν «υπεύθυνος Διαφώτισης» του Πανεπιστημίου. Ανάμεσα στους φοιτητές που «καθοδηγούσε» ήταν και ο φοιτητής της Ιατρικής Μανώλης Αναγνωστάκης, τακτικός ενοχλητικός αμφισβητίας της «επίσημης γραμμής».
Ο Δρουσιώτης συνελήφθηκε τον Mάρτιο του 1948. Βασανίστηκε απάνθρωπα στις ανακρίσεις, αλλά κράτησε επίμονα το στόμα του ερμητικά κλειστό. Στη δίκη του, στο ζοφερό εμφυλιοπολεμικό κλίμα της εποχής, προσήλθαν ως μάρτυρες υπεράσπισης δύο Κύπριοι φοιτητές της Γεωπονικής, ο Πολεμής Ακύλας και ο Κυριάκος Μάτσης. Η κατάθεση του δεύτερου, σύμφωνα με τις εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, ως «περιέχουσα αιχμές», προκάλεσε την αντίδραση του προέδρου του Στρατοδικείου. Το δικαστήριο επέβαλε τη θανατική καταδίκη σε 11 κατηγορούμενους. Με τη βαρύτερη ποινή (τετράκις εις θάνατον) τιμωρήθηκε ο «κοσμοπολίτης νέος, ο αλύγιστος κομμουνιστής, ο Κύπριος επαναστάτης Δρουσιώτης». Μετά από βασανιστική αναμονή πολλών εβδομάδων, ο Δρουσιώτης πήρε χάρη, ως Βρετανός υπήκοος!. Μαζί του γλύτωσαν την εκτέλεση και οι συγκατηγορούμενοί του. Ανάμεσά τους και ο δεκαοκτάχρονος, τότε, Πολυχρόνης Μίσσιος…».
