Όταν ήμουν δεκάχρονο παιδί χάζευα με περιέργεια και περηφάνια τους ένστολους ‘’Κορεάτες’’, δυο τρεις συγχωριανούς μου, ντυμένους με την τσίλικη φαιοπράσινη στρατιωτική αμερικανική στολή, γεμάτη εθνόσημα και παράσημα, που είχαν γυρίσει με άδεια στο χωριό από τον πόλεμο της Κορέας, ένα πόλεμο που κράτησε πέντε χρόνια από το 1950 ως το 1955. Μεγαλύτερος έμαθα πως αυτοί οι συμπατριώτες μου επέστρεψαν στην πατρίδα σώοι και αβλαβείς από την πολεμική περιπέτεια, που τους έσυραν στην Άπω Ανατολή οι ΗΠΑ και ο ψυχρός πόλεμος της εποχής.
Όμως άλλοι 187 συστρατιώτες τους γύρισαν στην πατρίδα σε φέρετρα και άλλοι 577 σακατεύτηκαν στο μάταιο για τα ελληνικά συμφέροντα πόλεμο. Όσοι σκοτώθηκαν στη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων, ενταφιάστηκαν προσωρινά στο νεκροταφείο της πόλης Πουσάν της Κορέας. Στις 4 Μαρτίου 1955 οι τελευταίοι Έλληνες στρατιώτες του Εκστρατευτικού Σώματος Ελλάδας (ΕΚΣΕ) στην Κορέα επέστρεψαν στην πατρίδα. Στην πλατεία Κοραή στην Αθήνα πραγματοποιήθηκε συγκινητική τελετή υποδοχής, παρουσία της πολιτικής ηγεσίας και πλήθους κόσμου. Μαζί τους επέστρεψαν και τα οστά των συντρόφων τους, που έχασαν τη ζωή τους στον πόλεμο σε μικρά κλειστά φέρετρα. Τους νεκρούς υποδέχτηκαν στο λιμάνι του Πειραιά οι μαυροντυμένες μητέρες τους και αδερφές τους με τον βασιλιά Παύλο και τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Παναγιώτη Κανελλόπουλο, όπου εκτυλίχτηκαν δραματικές σκηνές με τους προσφιλείς των σκοτωμένων στρατιωτών να οδύρονται πάνω στα μεταλλικά φέρετρα σκεπασμένα με την ελληνική σημαία… Μετά από την επιμνημόσυνη δέηση τα φέρετρα των οπλιτών μεταφέρθηκαν με στρατιωτική πομπή στο Γ’ νεκροταφείο της Κοκκινιάς και των αξιωματικών στο Α’ νεκροταφείο της Αθήνας.
Ο θρήνος των συγγενών πάνω στα μεταλλικά φέρετρα με τα λείψανα των σκοτωμένων Ελλήνων στρατιωτών στον πόλεμο της Κορέας.
Αυτό ήταν το τέλος της ελληνικής πολεμικής εμπλοκής στην Κορέα που είχε αρχίσει στις 15 Νοεμβρίου 1950, όταν το πρώτο εκστρατευτικό ελληνικό σώμα με χίλιους περίπου οπλίτες και αξιωματικούς, στο πλαίσιο του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, επιβιβάστηκαν στο αμερικανικό οπλιταγωγό ‘’Τζένεραλ Χαν’’ κι ύστερα από 25 περίπου μέρες έφτασαν στο λιμάνι Πουσάν όπου εντάχθηκαν επιχειρησιακά στην 1η αμερικανική μεραρχία. Διοικητής του τάγματος ήταν ο αντισυνταγματάρχης Διονύσιος Αρμπούζης. Μαζί με το πεζικό αναχώρησε από το αεροδρόμιο της Ελευσίνας και ένα σμήνος 67 ανδρών της ‘’βασιλικής αεροπορίας’’ με εφτά αεροσκάφη τύπου C-47 Dacota και με διοικητή τον επισμηναγό Α. Γκορένκο, ρωσικής καταγωγής που του είχε χορηγηθεί η ελληνική υπηκοότητα και είχε σπουδάσει με συνδρομή της βασίλισσας στη Σχολή Ευελπίδων.
Το μνημείο των πεσόντων ‘’Κορεατών’’ στη νέα παραλία
Στη μνήμη αυτών των άτυχων Ελλήνων στρατιωτικών που πέθαναν στη μακρινή Κορέα για συμφέροντα ξένα προς την πατρίδα τους, στήθηκε στη νέα παραλία της Θεσσαλονίκης, στο ύψος της οδού Μπότσαρη, ένα ψηλό γλυπτό μνημείο με ανατολίτικα διακοσμητικά μοτίβα που περιβάλλεται από τέσσερις μαρμάρινες στήλες με χαραγμένα τα ονόματα των Ελλήνων νεκρών στον Κορεατικό πόλεμο. Το κεντρικό μνημείο είναι μίμηση κορεάτικης παγόδας από γκρι μάρμαρο που φέρει περίτεχνες γλυπτές παραστάσεις δράκων, λιονταριών, αστεριών και άλλων διακοσμήσεων κορεατικής τεχνοτροπίας. Δεν είδα το όνομα του άριστου καλλιτέχνη που το φιλοτέχνησε. Μια διπλανή επιγραφή αναφέρεται μάλλον στο κορεατικό γλυπτό: ‘’Δωρεά του επίτιμου γενικού προξένου της Ελλάδας στην Κορέα κυρίου Σουνγκιούν Κιμ σε αναγνώριση του αγώνος των πεσόντων Ελλήνων ηρώων για την ελευθερία της Κορέας. Ιούνιος 1993’’. Η αρχιτεκτονική μελέτη του μνημείου που στήθηκε το 1994 είναι της Μαρίας Σπυριδέλη, ενώ τη δαπάνη του ανέλαβαν ο Σύνδεσμος Βετεράνων Πολεμιστών Κορέας Μακεδονίας Θράκης και ο ιερέας Κωνσταντίνος Χαλβατζάκης, που είχε πάρει μέρος στον κορεατικό πόλεμο.
Ο πατήρ Κων. Χαλβατζάκης (1929-2018) είχε συνδέσει το όνομά του με την Κορέα. Σπούδασε Θεολογία στο ΑΠΘ, συμμετείχε στο εκστρατευτικό σώμα της Κορέας ως έφεδρος ανθυπολοχαγός, κι ανάμεσα στις επιχειρήσεις έστελνε ανταποκρίσεις από το πολεμικό μέτωπο που δημοσιεύονταν σε ελληνικές εφημερίδες. Μετά την επιστροφή του στη Θεσσαλονίκη το 1955 χειροτονήθηκε ιερέας και επέστρεψε στην Κορέα υπηρετώντας για λίγα χρόνια ως εφημέριος της ορθόδοξης ελληνοκορεατικής κοινότητας της Σεούλ, που είχε ιδρυθεί στα χρόνια του Κορεατικού πολέμου. Σταδιοδρόμησε ως καθηγητής στη Μέση εκπαίδευση και ως ιερέας σε διάφορες ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού και σε εκκλησίες της Θεσσαλονίκης και της Καβάλας. Έγραψε βιβλία με τις εμπειρίες του από την Κορέα και συνέβαλε με τις γνωριμίες του με τους Κορεάτες φίλους του στην φιλοτέχνηση και αποστολή του μνημείου –κορεατικής παγόδας- στη Θεσσαλονίκη, που στήθηκε στη γενέτειρά του χάρη στην ασίγαστη προσπάθειά του να διατηρηθεί η μνήμη των νεκρών συστρατιωτών του στον Κορεατικό πόλεμο. Πέθανε πριν λίγες μέρες (στις 29 Ιανουαρίου 2018) πλήρης ημερών, σε ηλικία 89 ετών, αφήνοντας αγαθή μνήμη για την πολύπτυχη δράση του.
Εικόνα από το μέτωπο του Κορεατικού πολέμου που μετέδιδαν τα φωτοειδησεογραφικά πρακτορεία στον »ελεύθερο» κόσμο.
Το Εκστρατευτικό Σώμα Ελλάδας στην Κορέα
Η Ελλάδα ήταν μια από τις πολλές χώρες (μεταξύ των οποίων και η Τουρκία) που συμμετείχαν ενεργά στον πόλεμο της Κορέας (1950-1955) στο πλευρό των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Ήταν το τίμημα που έπρεπε να πληρώσουν οι μετεμφυλιακές κυβερνήσεις στην κυβέρνηση των ΗΠΑ για την βοήθεια που έλαβαν κατά την διάρκεια του Εμφυλίου. Η Ελλάδα θεώρησε ότι ήταν προς το συμφέρον της να ενισχύσει την απόφαση της αντίδρασης, μέσω του ΟΗΕ, σε μια απρόκλητη επίθεση των Βορείων Κορεατών (υπό κομμουνιστικό καθεστώς) κατά της Νότιας Κορέας. Ακόμη, η συμμετοχή ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων θα αποτελούσε απόδειξη της αναγκαιότητας να ενταχθεί η Ελλάδα στον πυρήνα των χωρών της Δύσης, τις οποίες αντιπροσώπευε εκείνη την εποχή το ΝΑΤΟ, καθώς η αίτηση ένταξής τους είχε απορριφθεί αρχικά από τους Αμερικανούς. Η αποστολή ελληνικού τμήματος στην Κορέα προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, κυρίως από τον αριστερό ιδεολογικό χώρο. Για να περιοριστούν όμως οι κοινωνικές αντιδράσεις ακολουθήθηκε η εθελοντική συμμετοχή των στρατιωτικών στο εκστρατευτικό σώμα της Κορέας, αλλά τα προνόμια που τους δινόταν έκανε δελεαστική την αποστολή των Ελλήνων ‘’μισθοφόρων‘’ σε ένα από τα πιο θανατηφόρα μέτωπα του Ψυχρού Πολέμου στην κόντρα ΗΠΑ – Σοβιετικού μπλοκ. Είναι γεγονός ότι στον πόλεμο της Κορέας ενεπλάκησαν με μεγάλες δυνάμεις και πολεμικό υλικό Ρώσοι και Κινέζοι που βοηθούσαν το κομμουνιστικό καθεστώς της Βόρειας Κορέας. Με το τέλος αυτού του πολέμου, που άφησε ένα εκατομμύριο (!) περίπου νεκρούς στους εμπλεκόμενους στρατιωτικούς και τον άμαχο πληθυσμό, χώρισε οριστικά η χώρα σε Νότια (φιλελεύθερη Δημοκρατία) και Βόρεια με κληρονομική ηγεσία που φτάνει στον σημερινό ηγέτη της Λαοκρατικής Δημοκρατίας Κιμ Γιουγκ Ουν…
Έλληνες στρατιώτες σε αυτοσχέδιο αμπρί στο »ύψωμα 167» τον Αύγουστο του 1952. Πίσω τους η πινακίδα γράφει στα ελληνικά: »Κινέζοι σας περιμένουμε».
Σε όλες τις μάχες, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των Αμερικανών και του ελληνικού επιτελείου, οι ελληνικές δυνάμεις επέδειξαν εξαιρετική επιχειρησιακή ετοιμότητα και οι συνεχείς πολεμικές επιτυχίες που σημείωσε το εκστρατευτικό σώμα προκάλεσαν τον θαυμασμό των λοιπών συμμάχων, ιδιαίτερα στον ανορθόδοξο πόλεμο (ανταρτικές επιχειρήσεις), εμπειρία που είχαν αποκτήσει στον ελληνικό εμφύλιο. Το ελληνικό σώμα τιμήθηκε για την ηρωική του δράση στον πόλεμο της Κορέας με εύφημο μνεία από τους προέδρους της Κορέας και των ΗΠΑ, ενώ οι κυβερνήσεις Κορέας και ΗΠΑ απένειμαν πλήθος παρασήμων και μεταλλίων σε στρατιωτικές μονάδες, αξιωματικούς και οπλίτες. Η όλη επιχειρησιακή εικόνα που άφησαν πίσω τους οι Έλληνες στρατιωτικοί αποτυπώθηκε στα λόγια του Αμερικανού στρατηγού της Κορέας Ριτσγουέι που έγραψε: «Οι Έλληνες μαχητές του εκστρατευτικού σώματος υπήρξαν άξιοι κληρονόμοι του Μαραθώνα και των Θερμοπυλών…».
Παρασημοφόρηση Ελλήνων στρατιωτών για »ηρωϊκές πράξεις» στο κορεατικό μέτωπο.
Στα πέντε χρόνια που κράτησε ο πόλεμος πήραν μέρος σταδιακά 10.255 Έλληνες στρατιωτικοί (669 αξιωματικοί και 9.586 οπλίτες), που εναλλάσσονταν στα πεδία των μαχών ανά εξάμηνο. Το εκστρατευτικό τάγμα είχε κάθε φορά δύναμη χιλίων περίπου ανδρών που συγκροτούνταν από τις αναγκαίες επιμέρους στρατιωτικές μονάδες (πεζικό, πυροβολικό, αεροπορία, μηχανικό, ιατρική υπηρεσία, τεχνική ομάδα, επιμελητεία κλπ.).
Η κηδεία των λειψάνων του στρατιώτη Στέργιου Γιαννόπουλου (δίπλα εν ζωή στην Κορέα) που έφτασαν στην πατρίδα του τις Σάππες Θράκης το 1962…
Βέβαια, η σκληρή πραγματικότητα κρυβόταν στα 172 φέρετρα που έφεραν μαζί τους οι τυχεροί συμμαχητές τους επιστρέφοντας στην πατρίδα. Στις σκληρές επιχειρήσεις της Κορέας σκοτώθηκαν 187 Έλληνες (14 αξιωματικοί, 7 αεροπόροι και οι υπόλοιποι οπλίτες) και τραυματίστηκαν 577 άνδρες. Στην υποδοχή επικρατούσε οδύνη, απόγνωση, σκληρά πρόσωπα, πικρή αίσθηση της μάταιας συμμετοχής σε ένα άσχετο με τα εθνικά συμφέροντα πόλεμο. Οι μουσικές, οι τιμές και τα μεγάλα λόγια του πολιτικού και στρατιωτικού κόσμου που έμειναν ασφαλείς στην πατρίδα προς τους «ήρωες», τους «νικητές», τους «απογόνους του Λεωνίδα, του Θεμιστοκλή και του Δαβάκη» δεν άλλαξαν την νεκρική ατμόσφαιρα της επιστροφής. Τα επόμενα χρόνια στάλθηκαν και τα υπόλοιπα φέρετρα με τους νεκρούς «ήρωες» της Κορέας. Η τελευταία ταφή λειψάνων που έφτασαν το 1962 στην πατρίδα ήταν του στρατιώτη Στέργιου Γιαννόπουλου στις Σάππες της Θράκης…
Χ.ΖΑΦ.
Μνημείο των Ελλήνων στην Κορέα
* Για τον πόλεμο της Κορέας έχουν γραφεί αρκετά βιβλία με απομνημονεύματα και ιστορικές αναλύσεις. Βασικό βιβλίο είναι το ‘’Το εκστρατευτικό σώμα της Ελλάδος εις την Κορέαν’’, έκδοση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ με σχεδιαγράμματα και αναλυτικές περιγραφές για τη δράση των Ελλήνων στον κορεατικό πόλεμο.
* Στο θέμα του Ιστολογίου http://www.trikorfogr.gr/korea.pdf για το εκστρατευτικό ελληνικό σώμα στην Κορέα δείτε τον πλήρη κατάλογο των Ελλήνων νεκρών, με τον βαθμό τους και τον τόπο καταγωγής τους.
- Διάβασε παρακάτω το αξιόλογο σχόλιο – συμπλήρωμα για τον διοικητή του ελληνικού σμήνους στην Κορέα Α. Γκορένκο από τον αγαπητό φίλο και ερευνητή Γιώργο Γούσια, που τον ευχαριστώ θερμά.
Επισμηναγός Ανδρέας Γκορένκο: ο ανεψιός της ποιήτριας Άννας Αχμάτοβα.
Ο πρώτος διοικητής του σμήνους που αναχώρησε για την Κορέα, ο Ανδρέας Γκορένκο, ήταν, όπως έχει γραφεί, ρωσικής καταγωγής. Ο πατέρας του, Αντρέι και η ποιήτρια Άννα Γκορένκο, που έγινε γνωστή ως Αχμάτοβα από το επώνυμο της μάνας της, ήταν αδέρφια. Κατά τον Παύλο Νιρβάνα, η οικογένεια Γκορένκο ήταν ελληνικής καταγωγής, από τον Κρητικό προπάππο Εμμανουήλιο Γεροσπαθιά. Ο Αντρέι Γκορένκο και η γυναίκα του Μαρία, μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση εγκατέλειψαν την πατρίδα τους και μετανάστευσαν στην Ελλάδα το 1919. Μαζί τους και ο τετράχρονος γιος τους Κύριλλος, ο οποίος προσβλήθηκε από ελονοσία και στα τέλη του Γενάρη ή αρχές του Φλεβάρη του 1920 πέθανε. Αυτό, το φοβερό πλήγμα σε συνδυασμό με οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν, τους οδήγησε στην κοινή απόφαση να αυτοκτονήσουν. Στις 11 Φεβρουαρίου 1920, διαμένοντας στο ξενοδοχείο Κρόνιον της Αθήνας, πήραν με σύριγγα μεγάλη δόση μορφίνης. Όταν την άλλη μέρα τους αναζήτησε ο φίλος τους Μ.Σμπαρούνης, τους βρήκανε ημιθανείς στο δωμάτιό τους. Παρά τις προσπάθειες των γιατρών, ο άνδρας πέθανε, ενώ η γυναίκα επέζησε και διαπιστώθηκε ότι ήταν έγκυος χωρίς ακόμα και η ίδια να το γνωρίζει.
Στο παιδί που γεννήθηκε δόθηκε εξελληνισμένο το όνομα του πατέρα του, η δε μητέρα του, με τη φροντίδα της ρωσικής καταγωγής Βασίλισσας Όλγας, και με το επώνυμο Σκορδούλη, πλέον, εργαζόταν στο Δημοτικό Νοσοκομείο Αθηνών. Ο φιλομαθής Α.Γκορένκο ήταν άριστος μαθητής και μπήκε 4ος στη Σχολή Ικάρων το 1938 και στην συνέχεια υπήρξε αρχηγός της τάξης του. Αποφοιτώντας από τη σχολή του η οποία ήδη είχε μεταφερθεί στη Ροδεσία, πήρε μέρος σε διάφορες πολεμικές επιχειρήσεις.
Λίγο καιρό μετά την επιστροφή του από την Κορέα, παραιτήθηκε από την Αεροπορία και φοίτησε στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. Το 1958, παντρεύτηκε τη Λία Κοσσαρά και το 1961 πήγε στην Ελβετία όπου εργάστηκε ως το 1967. Το 1965, συνάντησε για πρώτη φορά τη θεία του Άννα Αχμάτοβα στην Αγγλία, όπου εκείνη είχε μεταβεί για να αναγορευθεί επίτιμη διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Ο Αντρέι Γκορένκο, που από το 1971 επέστρεψε στην Ελλάδα, πέθανε από καρκίνο το 1976 και ετάφη στον οικογενειακό τάφο, δίπλα στον πατέρα του και στον μικρό του αδερφό.
Στοιχεία για την οικογένεια Γκορένκο δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 45/2008 και 49/2009 του περιοδικού Πλανόδιον, το οποίο υπήρξε και η αφορμή για τη δημιουργία ενός εξαίρετου ντοκιμαντέρ με τίτλο “H πικρή ιστορία του Αντρέι Γκορένκο” του Λευτέρη Ξανθόπουλου.
Γ.Γούσιας
Αγαπητέ μου κ. Ζαφείρη,
την Κυριακή 12-3-2018 είναι το μνημόσυνο του πατρός Κωνσταντίνου Χαλβατζάκη, για τον οποίο κάνετε μνεία στο άρθρο σας για τον Πόλεμο στην Κορέα και ιδιαίτερα στο κομμάτι για το Μνημείο των Ελλήνων νεκρών στην Κορέα, που υπάρχει στην πόλη μας. Θεωρώ ως μια πολύ καλή «συναδελφική» κίνηση στη μνήμη του η αναφορά σας στο πρόσωπό του για τις προσπάθειες που έκανε για να στηθεί το μνημείο αυτό. Η γνωριμία μου μαζί του που κράτησε μέχρι το τέλος του, η επιμέλεια των βιβλίων του, όσα τουλάχιστον έβγαλε τα τελευταία είκοσι χρόνια, ιστορικά, λογοτεχνικά, θρησκευτικά, μου δίνει το δικαίωμα να σας συγχαρώ και να σας ευχαριστήσω για αυτή σας την ευαισθησία.